واکاوی کهن الگوی اژدهاکشی و بازتاب آن بر نقوش سفال های مینایی ایران

نگاره های سفال مینایی در دوره میانی اسلامی، به عنوان بازتابی از نظام های کهن الگویی و منبع الهام نگارگران در دوران بعد است. در این پژوهش، کهن الگوی اژدهاکشی، در سفال مینایی بررسی شده است. برای خوانش محتوایی و شکلی اژدهاکشی در سفال مینایی، به مطالعه علل شکل گیری و خویش کاری اژدها در منابع متنی و تصویری یافت شده برروی مهرها و نقوش برجسته در آثار کهن ایران و سرزمین های هم جوار پرداخته شده و بر این اساس، پنج سفال مینایی و هشت داده فرهنگی پیش از اسلام با روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. با توجه به این فرضیه که، پیش از ظهور اژدهاکشی در نسخ خطی دوران اسلامی، می توان نشانه های آن را در سفالینه نگاری مینایی یافت، پرسش های اصلی پژوهش پیش رو این است که تصاویر بنیادین، مفاهیم کهن و بینافرهنگی تاثیرگذار در شکل گیری تصویر اژدهاکشی در دوران اسلامی کدام است؟ ریشه های کهن الگویی مبتنی بر اژدهاکشی در سفال مینایی چیست؟ بر این اساس، مهم ترین هدف پژوهش حاضر، دستیابی به تصاویر کهن و بنیادین تاثیرگذار در شکل گیری مضمون اژدهاکشی بر سفال مینایی است تا بتوان پاسخی مناسب در جهت شناخت بهتر جایگاه این مضمون در هنر و فرهنگ ایران یافت. با توجه به نتایج پژوهش، کهن ترین نمونه های تصویری اژدهاکشی را می توان در بین النهرین در هزاره سوم پیش ازمیلاد یافت که شکست اژدهای هفت سر را توسط قهرمان نشان می دهد. نقوش جام حسنلو به عنوان کامل ترین مضمون روایی نبرد قهرمان و اژدها در این پژوهش است. زمان پیدایش نخستین نمونه های تصویری اژدهاکشی در ایران در دوران اسلامی، قرن ششم هجری قمری و احتمالا تحت تاثیر شاهنامه، برروی سفال مینایی آشکار می شود. بیش از یک سده بعد نیز، اژدهاکشی در شاهنامه بزرگ ایلخانی به تصویر درمی آید. تقریبا پس از هزار سال فقدان عناصر تصویری اژدهاکشی در ایران، بازتاب دوباره این کهن نمونه بر سفال مینایی نشان می دهد که گویا مفهوم این نبرد در گستره زمان، تحت تاثیر جانشینی، تغییر و فراموشی عناصر پیشین قرارگرفته، ولی به عنوان میراثی پویا در محتوای ناخودآگاه جوامع جریان داشته است.