عوامل موثر بر رفتار محیط زیستی در تجربه زیسته کنشگران محیط زیست (مورد مطالعه: انجمن ناجیان و حامیان گهررود اشترانکوه، دورود)

چالش ها و تهدیدهای محیط زیستی چون آلودگی هوا، آب، خاک و نابودی گونه های زیستی که در اثر رشد اقتصادی کشورها از زمان انقلاب صنعتی ایجاد شده، ادامه حیات جامعه بشری را با چالش های جدی مواجه ساخته است. هرچند رفتار محیط زیستی یکی از عوامل موثر در پیشگیری از تخریب محیط است، اما تاکنون تحقیقات محیط زیستی، توجه کافی به پیچیدگی های نهفته در رفتار افراد نسبت به محیط زیست نشان نداده و چارچوب های نظری در این مورد به توضیح دقیقی دست نیافته اند. پژوهش حاضر از این حیث نسبت به تحقیقات صورت گرفته، متمایز است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر تجربه زیسته کنشگران محیط زیست عضو انجمن ناجیان و حامیان گهر رود اشترانکوه در شهرستان دورود است.

پژوهش حاضر به دنبال بررسی عوامل موثر بر رفتار محیط زیستی در تجربه زیسته کنشگران محیط زیست و از روش کیفی گرندد تیوری استفاده کرده است. در این نوع روش، هدف دستیابی به نظریه ای درباره موضوع پژوهش و به این دلیل حایز اهمیت است که عمق پدیده را در گروه خاصی از جامعه بررسی می کند و شناخت عمق پدیده، اهمیتی بیش از وسعت میدان مورد بررسی دارد. استفاده از این روش به محقق امکان می دهد تا به چارچوب های نظریه پیشین اتکا نکرده و به فهم نظریه ای نایل آید که از تجارب واقعی از یک موقعیت خاص حاصل شده باشد. بر این اساس این پژوهش فاقد ادبیات نظری است و پژوهشگران در تلاش هستند تا تیوری خود را در این پژوهش بنیان نهند. جامعه آماری این پژوهش اعضای « انجمن مردم نهاد ناجیان و حامیان گهر رود اشترانکوه » هستند. پس از اطلاع رسانی در فضای مجازی و اعلام آمادگی 25 نفر از اعضا به منظور گردآوری داده ها با آنها مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام گرفت. در این پژوهش از دو روش نمونه گیری هدفمند (انتخاب از میان افراد یا گروه های خاصی که با افراد معمول متفاوت اند؛ در اینجا کنشگری محیط زیست مد نظر است) و نمونه گیری نظری استفاده شده است. داده ها به روش پیشنهادی «اشتراوس و کوربین» که مشتمل بر کدگذاری باز محوری و انتخابی است تجزیه شدند. از کل داده های حاصل از مصاحبه، ابتدا کدهای اولیه به دست آمد و سپس مقایسه آغاز شد تا شباهت ها و تفاوت ها تعیین شوند و کدهای مشابه تحت عنوان یک طبقه کلی و انتزاعی درآیند و در نهایت کدگذاری انتخابی چند مقوله اصلی به دست آمد. 

طبق یافته های پژوهش پنج مقوله اصلی تاثیرگذار بر رفتار محیط زیستی افراد عبارت اند از: «جامعه پذیری محیط زیستی»، «نگرش محیط زیستی»، «سیاست گذاری ساختاری»، «فضای مجازی» و «مشکلات اقتصادی». این یافته ها گویای آن است که از میان مقولات به دست آمده و عوامل تاثیرگذار بر رفتار محیط زیستی از دیدگاه کنشگران محیط زیست، مهم ترین موضوع «جامعه پذیری محیط زیستی» است. چراکه از بین 25 نمونه آماری، 23 نفر از اعضا به نقش مهم جامعه پذیری محیط زیستی در رفتار مثبت یا منفی نسبت به محیط زیست تاکید داشته اند. آنچه این موضوع را تعریف و تبیین می کند «تعامل فرد با خانواده و اطرافیان»، «گروه دوستان»، «مدرسه» و «محیط زندگی» و یادگیری رفتارهای ترغیب یا منع اخلاقی نسبت به محیط زیست از مجرای این کانال هاست.

 پنج مقوله مورد بحث، به عنوان عوامل موثر بر تجربه زیسته کنشگران محیط زیست در این پژوهش می تواند در ترغیب یا منع رفتار محیط زیستی مثبت در افراد تاثیرگذار باشد. همچنین توجه به عوامل مهم در عرصه سیاست گذاری های ساختاری و توجه بیشتر پژوهش های علوم انسانی به حفاظت از محیط زیست، موثر و در نظر گرفتن آنها گامی مثبت خواهد بود. علاوه بر اینها، با توجه به تاثیرگذاری افراد خصوصا رهبران افکار و گروه های مرجع به واسطه رسانه ها در فضای مجازی و رسانه های رسمی در زمینه حفاظت از محیط زیست، پیشنهاد شد در این زمینه تولید محتوا صورت بگیرد.