تاثیر خشکسالی بر فراوانی وقوع پدیده گرد و غبار (مطالعه موردی: استان بوشهر)

خشک سالی و گرد و غبار ازجمله مخاطرات جوی هستند که به دلیل عوامل گوناگون در طی سالیان اخیر،  مناطق غربی و جنوب غربی کشور را متاثر کرده است. ازآنجایی که خشک سالی های متعدد تاثیر بسزایی در پیدایش و تشدید گرد و غبار داشته است، ازاین رو مطالعات مربوط به آن، مهم  محسوب شده است. هدف از این پژوهش، بررسی روند تغییرات فراوانی روزهای همراه با طوفان های گرد و غبار(DSI)  و میزان ارتباط آن با شاخص SPEI است.

منطقه موردمطالعه استان بوشهر در شمال خلیج فارس و جنوب غربی ایران  قرار دارد. برای بررسی تاثیر خشک سالی بر میزان گرد و غبار از داده های روزانه گرد و غبار، بارندگی ماهانه، دما، رطوبت نسبی و تبخیروتعرق 7 ایستگاه هواشناسی استان بوشهر با طول دوره آماری 30 ساله (1989-2018) در مقیاس سالانه استفاده شد. برآورد خشک سالی با استفاده از شاخص بارش - تبخیروتعرق استاندارد (SPEI) و برآورد وقوع گرد و غبار بر مبنای کدهای پدیده 07 و 06 با میدان دید کمتر از یک کیلومتر و روند آن ها به روش آزمون پارامتریک رگرسیون خطی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. همچنین پهنه بندی خشک سالی استان بوشهر در نرم افزار Arc GIS به روش IDW انجام شد. سپس برای بررسی ارتباط خشک سالی با طوفان های گرد و غبار، ایستگاه هایی که شاخص  SPEIو همچنین متغیر فراوانی روزهای همراه با طوفان گرد و غبار آن ها دارای روند معنی داری بودند با استفاده از رگرسیون خطی مورد تحلیل واقع شدند.

نتایج نشان داد که درصد فراوانی خشک سالی در دوره 30 ساله در استان بوشهر، 06/79 درصد فراوانی دارای خشکی ملایم ، حدود 96/18 درصد فراوانی دارای خشکی متوسط و حدود 2 درصد فراوانی خشک سالی شدید بوده است. حدود 25/6 درصد خشک سالی ها مربوط به دهه اول، 50 درصد خشک سالی ها در دهه دوم و 75/43 درصد خشک سالی ها در دهه سوم اتفاق افتاده است. نقشه توزیع مکانی خشک سالی نیز نشان داد، کانون اصلی تمرکز این پدیده در محدوده های جنوبی، مرکز و شمال شرقی نسبت به سایر مناطق استان بیشتر است که جریان های هوایی صحرای عربستان به سمت نواحی مرکزی استان،  نبود پوشش گیاهی مناسب و فرسایش خاک  و وجود پهنه های ماسه ای و نمکی در این بخش ها این موضوع را مشخص کرده است. همچنین مقایسه درصد وقوع خشک سالی های رخ داده در بازه 30 ساله نشان دهنده احتمال و فراوانی وقوع خشک سالی های ملایم نسبت به خشک سالی های متوسط و احتمال وقوع خشک سالی های متوسط نسبت به خشک سالی های شدید بیشتر بوده است. و مقدار شاخص DSI برای استان بوشهر باگذشت زمان کاهش داشته است.

این مطالعه نشان داد که شاخص DSI طی دوره موردمطالعه با افزایش شدت خشک سالی، کاهش داشته است و همبستگی آن با خشک سالی طی دوره 30 ساله معنی دار نبوده است. تلفیق نقشه توزیع پراکندگی خشک سالی و شاخص DSI الگوی یکسانی را نشان نداد. این موضوع مشخص می نماید عوامل انسانی یا منبع فرامحلی ریزگرد می تواند نقش مهم تری در ایجاد الگوی ناهمگون پراکندگی خشک سالی و شاخص DSI در استان بوشهر داشته باشد. درنهایت میزان ارتباط خشک سالی و شاخص DSI همواره با توجه به خشک سالی ها و ترسالی ها، نوسان داشته است.