جایگاه تفریح و تفرج در کالبد و حیات شهری اصفهان عباسی

با به حکومت رسیدن «شاه عباس اول» (996-1038ه‍.ق.)، ساختارهای شهر اصفهان در مقام پایتخت سلطنتی (از 1006ه‍.ق. تا پایان سلسله صفویه) تغییر یافت. طرح توسعه شهری اصفهان که با برنامه ریزی های دقیق سلطنتی همراه بود و بر خواست پادشاهان صفوی جهت نمایش قدرت و شکوه به اروپاییان و در رقابت با همسایگانشان تکیه داشت، نویدبخش ایده ها و مفاهیم جدیدی از شهرسازی عصر مدرن متقدم، ازجمله فراهم آوری محورهای تفریحی و تفرجی در کالبد شهر شد. در این میان توجه شاهان صفوی به امر تفریح و اوقات فراغت، نیروی محرکه اصلی برای حضور مکرر این ایده در شهر و زندگی مردم عصر صفوی شد. بر این اساس اصفهان به شهری متمایز تبدیل شد که به نظر می رسد ایده تفریح و تفرج برای نخستین بار به صورت جدی در کالبد این شهر وارد شده باشد؛ همین امر شهرسازی اصفهان را از شهرسازی قدیم جدا می کند. بررسی و تحلیل فضاهای شهری نوین اصفهان در ارتباط با مقوله تفریح و تفرج مساله پژوهش حاضر است. به منظور کندوکاو در ساحت شهرسازی، نخست به طور مختصر به توصیف تفریحات عمومی در زندگی روزمره و تفریحات درباری در عصر صفوی می پردازیم؛ نظام و سازماندهی موجود حول محور این بحث را بررسی و سپس وارد ساحت شهرسازی اصفهان شده و انطباق و سازگاری آن را در محوریت بخشی به ایده مذکور می آزماییم. به کارگیری روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری و صورت بندی اطلاعات از منابع دست اول عصر صفوی (منابع تاریخ نگاری و سفرنامه های موجود) و هم چنین استفاده از پژوهش های معاصر در این باب (چه آن هایی که تنها به ایده تفریح در ساحت حیات روزمره عصر صفوی پرداخته اند و چه آن هایی که در ساحت کالبد شهری این ایده را پی گرفته اند)، ما را در روند این پژوهش یاری می دهند. نتایج حاصل از پژوهش (ترسیم و مستند کردن ویژگی های کالبدی شهر در رابطه با مقوله تفریح و تفرج که به شهرهای مدرن جهان پهلو می زند) امکان ترسیم خطی تمایزبخش میان الگوی شهری کهن و نوین در تاریخ شهرسازی ایران و نظر به اصفهان، به مثابه شهری با کالبدی نوین در آستانه ورود به جهان مدرن فراهم آورده است.