عوامل اقتصادی موثر بر مهاجرت روستا به شهر مرتعداران در استان اردبیل

مهاجرت عبارت است از حرکت افراد از یک منطقه اکولوژیکی به منطقه دیگر که ممکن است به صورت موقت یا دایمی باشد. مهاجرت یک مکانیسم انتخابی است که از نظر اقتصادی، اجتماعی، تحصیلی و ویژگی های جمعیتی، افراد و خانواده ها را تحت تاثیر قرار می دهد و پدیده مهمی است که مورد توجه بسیاری از برنامه ریزان اقتصادی به خصوص در کشورهای در حال توسعه قرار گرفته است. با توجه به شرایط نسبتا متفاوت در نواحی روستایی استان اردبیل، در این تحقیق پنج شهرستان (در داخل هر شهرستان یک حوزه آبخیز شامل چندین روستا) انتخاب شدند و عوامل اقتصادی موثر بر مهاجرت روستا به شهر جوامع مرتعدار مورد بررسی قرار گرفت.

مواد و روش ها: 

تحقیق حاضر در استان اردبیل در سال 1399 انجام شد. در ابتدا پنج شهرستان اردبیل، نیر، نمین، سرعین و کوثر در نظر گرفته شدند و سپس در هر شهرستان یک حوزه آبخیز که در آن پروژه های آبخیزداری و اصلاح مرتع انجام شده بود، انتخاب شد. در گام بعد در حوزه آبخیز کفتارق اردبیل 4 روستا، در حوزه آبخیز سقزچی چای نمین 3 روستا، در حوزه آبخیز درویش چای سرعین 9 روستا، در حوزه آبخیز لیکوان چای کوثر 9 روستا و در حوزه آبخیز سیاهپوش نیر 8 روستا) به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. در مجموع، جامعه آماری شامل مرتعداران 5 حوزه آبخیز و 33 روستا در استان اردبیل بود. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه، مشاهده، مصاحبه حضوری و آمارهای جمعیتی روستاها بود. پرسشنامه شامل برخی ویژگی های توصیفی روستا، ساکنان روستا و همچنین 11 شاخص اقتصادی بود. بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 372 نفر برآورد شد. سپس، سهم هر حوزه آبخیز از حجم نمونه کل مشخص شد و در گام بعد از طریق مصاحبه عمیق و تکمیل پرسشنامه، اقدام به جمع آوری اطلاعات شد. در تحلیل داده ها، به منظور استخراج خصوصیات جامعه آماری از آمار توصیفی و برای بررسی وضعیت کلی شاخص های اقتصادی موثر بر مهاجرت مرتعداران از آزمون t تک نمونه استفاده شد. همچنین، برای اولویت بندی مهم ترین مولفه های موثر در مهاجرت، آزمون فریدمن و برای بررسی تفاوت بین روستاییان از نظر شاخص های اقتصادی موثر بر مهاجرت از آزمون کروسکال-والیس استفاده شد.

نتایج نشان داد که 3/0 درصد پاسخگویان با کمترین فراوانی شغل اصلی کشاورزی و 5/85 درصد با بیشترین فراوانی به طور مشترک شغل اصلی دامداری و کشاورزی داشتند. میانگین درآمد در بخش کشاورزی برابر با 6/167 میلیون ریال و در بخش دامداری برابر با 1/309 میلیون ریال است. درآمد در بخش دامداری نزدیک به دو برابر درآمد در بخش کشاورزی است، این موضوع نشان می دهد که اقتصاد مرتعداران منطقه مورد مطالعه بیشتر وابسته به دامداری و مرتعداری است. همچنین، نتایج نشان داد که مهم ترین شاخص های اقتصادی موثر بر مهاجرت روستا به شهر به ترتیب عدم علاقمندی نسل جوان به استمرار و گسترش فعالیت های کشاورزی و دامداری (میانگین رتبه=78/9)،  فرصت های اقتصادی بیشتر و دسترسی به مشاغل با درآمد بالاتر در شهر (میانگین رتبه=56/9) و نابرابری امکانات شهر و روستا و خدمات رفاهی و معیشتی (میانگین رتبه=88/8) بودند.

نتیجه گیری:

 با توجه به اینکه بخش زیادی از جوامع روستایی استان اردبیل دامدار هستند، اقتصاد مرتعداران منطقه بیشتر وابسته به دامداری است. به طور کلی، بر اساس نتایج تحقیق حاضر عدم علاقمندی نسل جوان به ادامه شغل کشاورزی و دامداری، فرصت های اقتصادی بیشتر و درآمد بالاتر در شهر و نابرابری امکانات شهر و روستا مهم ترین عوامل اقتصادی موثر بر مهاجرت مرتعداران به شهرها بودند.