معناشناسی و ارزیابی ترجمه واژه عقل در قرآن کریم

معناشناسی واژگان قرآن کریم و انتخاب معادل دارای قرابت معنایی با واژه مورد نظر در زبان مقصد (در اینجا فارسی و انگلیسی) بر اساس معنا، لازمه ترجمه دقیق این متن آسمانی است. در بین واژگان بکار رفته در قرآن کریم، واژه عقل یک واژه کلیدی است که تنها در سیاق مدح و تکریم استعمال شده و در مفهوم مخالف مثل عبارت لایعقلون، منطوق آیه نکوهش است که نتیجه آن مدح عقل است. از این رو کشف دلالت آن با هدف ارزیابی معادل‌گزینی در ترجمه، دارای اهمیت است. عقل واژه‌ای عربی است که در زبان فارسی به صورت یک وام‌واژه (دخیل) استفاده می‌شود و در ترجمه‌‌های فارسی نیز یا به همان شکل و صورت برگردان شده و یا از واژه‌‌هایی نظیر اندیشه و خرد به عنوان معادل برای آن استفاده شده است؛ اما عقل در استعمال قرآنی، ناظر به بعد عملی بوده و معنای مرکزی عقل در قرآن کریم، حبس و امساک است هرچند بسیاری از ترجمه‌های فارسی و انگلیسی قرآن از معادل‌هایی نظیر خردورزی و اندیشیدن و reason، studied، comprehend، understood استفاده کرده‌اند، در حالی که همین معادل‌ها را برای واژگان دیگری که اختلاف دلالتشان با واژه عقل روشن است مثل تعلمون، تذکرون، تفقهون، ٱلحکمه، ذو مره، سلطن مبین نیز برگزیده‌اند که از دقت و ظرافت معناشناختی لازم برخوردار نیست. این تحقیق بر اساس روش توصیفی-تحلیلی و همچنین تحلیلی-انتقادی با توجه به قابلیت دربرگیری ابعاد نظری مساله و نقد و تطبیق برخی ترجمه‌ها صورت گرفته تا ارزیابی دقیق‌تری از برگردان این واژه، متناسب با دلالت قرآنی آن به دست دهد.