کهن الگوی سفر قهرمان در خاوران نامه بر اساس نظریه جوزف کمپبل

خاوران نامه ابن حسام خوسفی، مثنوی ای در قالب حماسه دینی است، با موضوع داستان های خیالی از سفرها و جنگ‎های حضرت علی ع با شاهان بت پرستی چون تهماس شاه و صلصال شاه که در برگیرنده مفاهیم کهن الگویی فراوان است.کهن الگوی قهرمان و سفر، بنا به سرشت حماسه، از پرکاربردترین بن مایه های آن است. این پژوهش درصدد است تا به روش توصیفی_تحلیلی، الگوی پیشنهادی جوزف کمپبل را با عنوان سفر قهرمان، در خاوران نامه بررسی و میزان انطباق آن را با مثنوی خاوران نامه مشخص کند. سه بخش اصلی نظریه سفر قهرمان عبارت اند از: عزیمت (جدایی)، رهیافت (تشرف) و بازگشت. این نظریه با زندگی قهرمان حماسه همخوانی دارد؛ زیرا قهرمان هر حماسه ای برای رسیدن به مقصود خویش، راه های سختی را طی می کند. او در سفر خود با وحشتناک ترین مسیرها و شگفت ترین موجودات و خطرناک ترین دشمنان مواجه می شود؛ اما با شجاعت تمام می تواند تمام گذرگاه های سخت را پشت سر گذارد و به هدف خویش نایل شود. سفر قهرمان در خاوران نامه، سفری دینی است. حضرت علیع برای نجات انسان ها از نیروهای پلید، سفری طولانی را آغاز می کند. در این سفر با دیوان، اژدها و جادوگران به جنگ می پردازد و سرانجام بر تمام بدی ها فایق می آید. علیع با ندای درونی خود، برای رفع نگرانی پیامبرص پا در مسیر پرخطر می گذارد و به کمک یاریگران می تواند چهارده خوان را به خوبی پشت سر بگذارد. خوان ها، نماد موانع و مشکلاتی است که قهرمان برای به کمال رسیدن خود و احراز برتری و شایستگی خویش پشت سر می گذارد و بعد از یگانگی و خدای گون شدن، پیروز و سرافراز به مدینه باز می گردد و تحفه سلیمان را برای پیامبر به ارمغان می آورد. نتایج پژوهش نشان می دهد مراحل ندای درونی، کمک از ماوراء، عبور از آستان، شکم نهنگ، جاده آزمون ها، زن در نقش وسوسه گر، برکت نهایی و مرحله آزاد و رها در خاوران نامه با مراحل سفر قهرمان کمپبل انطباق دارد و حذف برخی مراحل به دلیل ماهیت دینی این اثر حماسی است.