روحانیت، حکومت و توسعه سیاسی در ایران معاصر

نگرش متفاوت فقهای عصر مشروطه نسبت به ماهیت دولت در عصر غیبت و تفاوت نقطه عزیمت آن ها از اصل اولیه عدم جواز تشکیل حکومت در عصر غیبت باعث اختلاف رویکرد درباره چگونگی تشکیل حکومت در دوران مشروطه و ارایه دو نوع مدل حکومتی توسط آنان گردید. مقاله حاضر در پاسخ به این سوال که رویکرد فقهای عصر مشروطه درباره ماهیت حکومت چه تاثیری بر فرآیند تشکیل و نهادینه سازی سلطنت مشروطه و به تبع آن بر فرآیند توسعه سیاسی در ایران معاصر داشته؟ با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در چارچوب مطالعات جامعه شناسی تاریخی تفسیری، معتقد است: عدم انسجام نظری فقهای عصر مشروطه در مواجهه با سلطنت مشروطه، به تدریج باعث ایجاد مرزبندی هایی در جامعه شد؛ به گونه ای که برخی تاسیس نهادهای جدید را مخالف موازین شرعی قلمداد کرده مبارزه با آن را واجب و در مقابل عده ای حفظ اساس اسلام را منوط به شکل گیری چنین نهادهایی دانسته، تلاش برای تشکیل آن ها را جهاد فی سبیل الله معرفی کردند. بر اساس یافته های این پژوهش، تقدس بخشی به رفتارهای سیاسی ذیل عناوین شرعی، لاجرم جامعه معاصر ایران را به سمت چندپارگی های اجتماعی، سیاسی و حقوقی سوق داد و حالتی متصلب به شکاف های ایجادشده داد؛ وضعیتی که باعث بروز درگیری های فیزیکی و حذف بسترهای گفتگوی مسالمت آمیز میان دو گروه حامیان و مخالفان حکومت مشروطه و ایجاد اختلال در روند نهادینه سازی سلطنت مشروطه به عنوان یکی از شاخص های حکومت قانون شد و به تبع آن فرآیند توسعه سیاسی در ایران معاصر را نیز تحت الشعاع قرار داد.