مطالعه تزئینات و نقوش کاشی کاری آرامگاه خواجه ربیع مشهد

بیان مساله:

 آرامگاه «ربیع‌ابن‌الخثیم» در دوران صفوی به توصیه شیخ بهایی و به دستور شاه عباس، در مشهد بنا گردید. وی از یاران امام علی (ع) بود و در ایران با نام خواجه‌ربیع شناخته شده است. ساختار بنای بقعه به شکل هشت ضلعی و تزیینات آن شامل گچبری، نقاشی، حجاری، آجرکاری و به رسم معماران دوران صفوی عمده سطوح بیرونی با کاشی مزین شده است.

پژوهش پیش رو نظر بر آن دارد که با تحلیل قیاسی در فرم و تنوع نقوش تزیینی به کار رفته در کاشی‌کاری آرامگاه خواجه‌ربیع، به مستندسازی این نقوش بر اساس مکان قرارگیری‌شان در تمام اضلاع بیرونی بنا بپردازد.

روش تحقیق: 

این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی با جمع‌آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه‌ای و بازدید میدانی از بنا صورت گرفته است. تصاویر مستندسازی شده توسط نگارندگان از آرامگاه، با توجه به جهت اضلاع دسته‌بندی شده و میزان تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود میان این اضلاع، در قالب جداولی ارایه گردیده است.

نتیجه‌گیری: 

مشهود است که عمده کاشی‌کاری در بدنه بیرونی آرامگاه و ازاره داخلی با بهره‌گیری از نقوش هندسی، اسلیمی و کتیبه‌ای کار شده و تنها در یک مورد از نقش جانوری استفاده شده است. بر اساس جایگاه نقوش و تکنیک ساخت کاشی‌های هرضلع به صورت مقایسه‌ای -دو دوره تاریخی صفوی و تیموری - می‌توان بیان کرد بیشتر نقوش کاشی‌ها باسبک دوره صفوی بوده و تا حدودی در خود گرایش به سبک تیموری را حفظ کرده است. در میان نقوش کاشی‌های معقلی اضلاع پشت به پشت بنا میزان شباهت در نقش و رنگ بسیار مشهود است، اما تفاوت‌هایی در بخش‌هایی از کاشیکاری معرق و هفت‌رنگ دیده می‌شود. همچنین در تطبیق کاشیکاری‌های سه مزار خواجه‌ربیع، هارون ولایت و ابوبکر بغدادی شباهت هایی مشهود در این سه بنا دیده شد که با اندکی اختلاف تاکید می‌کند که این آثار میراث‌دار دوره صفوی بوده است.