معرفی ابزارهای نگارش گزارش مطالعات کیفی در آموزش علوم پزشکی

امروزه شاهد استفاده روز افزون از روش های مطالعه کیفی در توسعه دانش آموزش علوم پزشکی هستیم. زیرا بسیاری از پدیده ها، مسایل و سوالات حوزه آموزش نیازمند رویکردهای کیفی برای واکاوی معنادار مشکلات آموزشی و ارایه راه‌کارها، بررسی درک عمیق تجارب ذی‌نفعان مختلف و شناخت و تحلیل ژرف بافت آموزشی است(1). محققان حوزه مطالعات کیفی معتقدند یک گزارش بهینه از مطالعه کیفی به مخاطبان این امکان را می‌دهد تا پیچیدگی های مطالعه را به زبان ساده درک کنند، در بررسی نقادانه مطالعه مشارکت فعالی داشته باشند و از نتایج برای حل مشکل و یا از روند مطالعه برای طراحی پژوهش های آتی استفاده نمایند(2). علی‌رغم اهمیت گزارش و انتشار پژوهش، نگارش علمی یک گزارش مطالعه کیفی برای بسیاری از دانشجویان و محققان تازه کار در حیطه پژوهش های کیفی چالش برانگیز است. کوربین و اشتراوسCorbin) &Strauss) اذعان داشتند همیشه نگارش یک مطالعه کیفی از دشواری‌های زیادی برخوردار است، زیرا ساختار مطالعات کیفی پیچیده بوده و روش‌های جمع‌آوری داده ها و نوع داده ها متنوع و مبتنی بر تامل و درگیری مداوم ذهن محقق است. در این رابطه مهم است از خود سوال کنیم پیام اصلی مطالعه چیست و چگونه می توان همه یا بخشی از آن را در قالب های علمی (گزارش طرح، پایان‌نامه، رساله، مقاله، کنفرانس) به درستی نگارش کرد؟(3). در پاسخ به این سوال، برخی از محققان به تدوین استانداردهای مختلفی برای گزارش‌دهی علمی یک مطالعه کیفی پرداخته اند که متداول و جامع ترین ابزارها شامل COREQ، ENTREQوSRQR است. ابزار COREQ یا معیارهای تلفیقی برای گزارش مطالعه کیفی، چک لیست 32 آیتمی است که توسط تونگ (Tong) و همکاران تدوین شد. این ابزار بر گرفته از یک مطالعه مروری و تحلیل کیفی بر چک‌لیست های موجود برای نگارش مطالعات کیفی است. چک لیست مورد نظر به محققان کمک می‌کند تا با معیارهای گزارش دهی مطالعه کیفی در حیطه تیم پژوهش و انعکاس‌پذیری در دو بخش ویژگی های فردی و ارتباط با مشارکت‌کنندگان (8 معیار)، حیطه طراحی مطالعه در سه بخش چارچوب نظری، محیط و روش گردآوری داده ها (15 معیار) و حیطه تحلیل و یافته ها در دو بخش تحلیل داده ها و گزارش یافته ها (9 معیار) آشنا شوند. ابزار مربوطه برای انواع مطالعات کیفی به ویژه روش های مبتنی بر مصاحبه و گروه های متمرکز مناسب اعلام شده است(4). ابزار ENTREQ تحت عنوان ارتقاء شفافیت در گزارش تحقیقات کیفی سلامت، در سال 2012 توسط تونگ (Tong) و همکاران مبتنی بر یک مطالعه مروری جامع پیشنهاد شد. این ابزار شامل معیارهای استاندارد جهت گزارش روش های ترکیب یافته ها در مطالعات کیفی چند مرحله ای است. ENTREQ دارای 21 معیار در 5 بعد شامل مقدمه، روش‌شناسی، مرور و انتخاب متون، ارزیابی کیفیت و ترکیب یافته ها است که هر معیار به همراه توصیف و با مثال بیان شده است(5). ابزارSRQR تحت عنوان استانداردهای گزارش مطالعه کیفی، توسط او براین (O'Brien) و همکاران طی یک مطالعه مرور کیفی بر دستورالعمل های مختلف گزارش پژوهش در سال 2014 برای انواع مطالعات کیفی طراحی گردید. ابزار SRQR به توصیف و شرح 21 استاندارد گزارش مطالعه کیفی در ساختار عنوان، خلاصه، بیان مساله، هدف یا سوال پژوهش، رویکرد کیفی و پارادایم مطالعه، مشخصات پژوهشگر و انعکاس‌پذیری، زمینه و بافتار، روش های نمونه‌گیری، مسایل اخلاقی در مورد مشارکت کنندگان، روش های گردآوری داده ها، ابزار و تکنولوژی های گردآوری داده ها، واحدهای مطالعه، پردازش داده ها، تحلیل داده ها، تکنیک های افزایش کیفیت مطالعه، ترکیب و تفسیر، ارتباط با داده های تجربی، ادغام با مطالعات قبلی و کاربرد داده ها و انتقال آن به سایر حوزه ها، محدودیت ها، تعارض منافع و تامین هزینه ها می پردازد(2). به طور کلی، یکی از ضروریات رویکرد تحقیق کیفی شامل تدوین گزارشی جامع، عمیق و صحیح از روند طراحی، اجرا و نتایج مطالعه انجام شده به عنوان گام نهایی در فرایند تحقیق است. هدف از طراحی و تدوین استانداردها و ابزارهای گزارش‌دهی مطالعات کیفی هدایت محققان برای داشتن دیدی جامع و ریزبینانه برای انتقال علمی مطالعه به مخاطبان است(2). در راستای بهبود کیفیت نگارش علمی گزارشات مطالعات کیفی، ابزارهای معرفی شده در این مقاله به دانشجویان به ویژه در مقطع دکترا و پژوهشگران تازه کار کیفی در حوزه آموزش کمک می نماید تا از آن به عنوان راهنمایی برای نگارش اصولی گزارش مطالعات کیفی استفاده نمایند.