عبادت و راز و نیاز عاشقانه در تعالیم اسلامی

هریک از بندگان خدا از عبادت و راز و نیاز با حضرت باری تعالی هدفی دارند و چنین نیست که انگیزه همه آنها یکسان باشد. با توجه به مراتب معرفت و شعور انسان ها انگیزه آنها از عبادت متفاوت است. گروهی خدا را به خاطر ترس از عذاب و عقوبت پرستش می کنند، این گروه کسانی هستند که غلبه قوه غضبیه در آنها بیشتر از سایر قواست. گروهی دیگر خدا را به خاطر دستیابی به نعمت های بهشت عبادت می کنند، غلبه قوه شهویه در این گروه بیشتر از سایر قواست، اما گروهی که از قیدوبند قوای غضبیه و شهویه آزاد شده اند، خدا را به خاطر شکرگزاری و عشق عبادت می کنند. این عبادت، کامل ترین نوع عبادت است و عبادت آزادگان نامیده می شود، از لحاظ رتبه و درجه، افضل از همه عبادات است. البته چنین نیست که عبادت های دسته اول و دوم صحیح نباشند، بلکه چون در برابر خدای متعال صورت می گیرد و بر اساس دستور خداست صحیح اند؛ هرچند ناقص هستند. بر عبادت و راز و نیاز عاشقانه آثار و نتایجی مترتب است که از آن جمله می توان به معرفت و یقین عابد نسبت به معبود، احساس فقر عابد در برابر معبود، لذت بخش بودن درد و رنج عبادت برای عاشق، مایوس نشدن عابد از عبادت و راز و نیاز علی رغم عدم استجابت دعا اشاره کرد.