معناشناسی فاعلیت خداوند در پرتو رهیافت فلسفی و معرفت دینی

رابطه خداوند با جهان و موجودات آن، رابطه ایجادی بوده و او فاعل و خالق نظام امکانی است. در تبیین چگونگی این فاعلیت، میان مشهور متکلمان و فیلسوفان اختلاف نظر کلی وجود دارد. در این میان، اختلاف نظر دیگری نیز مشاهده می‏شود که در یک سوی آن دیدگاه فیلسوفان و در سوی دیگرش برخی آیات و شماری از روایات قرار گرفته و ناسازگاری را نشان می‏دهد؛ زیرا برخلاف نظر فیلسوفان که علم خداوند را یگانه منشا صدور فعل می‏دانند، در قرآن به صورت پراکنده و در شماری از روایات به روشنی به این معنا توجه داده شده که ایجاد موجودات به طی شدن مراتب و مراحلی بستگی دارد. مسیله این است که چگونه می‏توان این کثرت را (اگر خارجی باشد) با اصول عقلی ناظر به مرتبه خاص وجود خداوند سازگار دانست؟ در این نوشتار کوشیدم که نشان دهم یافته‏های فلسفی، به ضمیمه برخی آموزه‏های دینی، این ناسازگاری را برطرف می‏کند.