ضرب المثل؛ ابزاری فرهنگی برای تنظیم و شکل دهی به رفتار جمعی

حوزه فرهنگ، میدان همگرایی و تعامل جهان‏ بینی‏ ها و ایدیولوژی‏ هاست. ضرب‏ المثل ‏ها یکی از ابزار‏های فرهنگی تاثیرگذار در ترویج، تنظیم و هدایت ایدیولوژی‏‏، جهان ‏نگری و رفتار اجتماعی سازمان‏ یافته هستند. آن ها هماهنگی جمعی را در کنشگران اجتماعی تقویت می ‏کنند و موجب همگرایی فکری و فرهنگی، حول یک موضوع مشترک می ‏شوند. در این مقاله تلاش می ‏شود تا با روش تحلیل کیفی و توصیف، به این مسیله پرداخته شود که ضرب‏ المثل‏ ها به عنوان یکی از ابزارهای مورد استفاده در فرهنگ عامه، چگونه به رفتار جمعی شکل می ‏دهند. پیش ‏فرض این است که ضرب ‏المثل ‏ها با «عقلانی ‏سازی»، «نهادینه ‏سازی» و «ساخت‏گرایی»، رفتارهای فردی را با رفتارهای جمعی همسو می‏ کنند. مبانی و کارکرد ضرب ‏المثل‏ ها، نشان‏ دهنده ظرفیت و توانایی آن ها برای نظارت و کنترل رفتارهای اجتماعی است؛ انتظار ایفای نقش ‏هایی چون «هم بستگی و تطور همکاری»، «حصول منفعت مشترک»، «تعریف طرح ‏واره ‏های رفتاری»، «قاب‏ بندی»، «اطمینان ‏آفرینی» و «انسجام اجتماعی» از ضرب‏ المثل‏ ها، موجب می ‏شود تا آن ها بتوانند رفتار پراکنده مخاطبان را تنظیم و هم ‏جهت کنند. ضرب ‏المثل‏ ها با طرح الگوهای آشنا و نهادینه، «ناهماهنگی شناختی و پراکندگی رفتاری»1 افراد را در جامعه محدود می ‏کنند.