ارزیابی آسیب پذیری اجتماعی- اقتصادی بهره برداران مراتع و همگرایی نظرات کارشناسان و بهره برداران بر عوامل موثر آن در استان یزد

شرایطی که طی آن فرد یا جامعه به دلیل تغییرات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی تحت تنش قرار می گیرد آسیب پذیری گفته می شود. آسیب پذیری بهره برداران مراتع و بدنبال آن فقر بهره برداران، سبب بهره برداری ناپایدار از مراتع گردیده است. از سویی درجه آسیب پذیری بهره برداران مراتع در مناطقی با محدودیت های بارندگی بیشتر و عوامل تاثیرگذار اجتماعی-اقتصادی جانبی آن، کاملا مشخص نیست. لذا هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی میزان آسیب پذیری اجتماعی-اقتصادی بهره برداران مراتع در منطقه خشک استان یزد و بررسی میزان همگرایی نظرات بهرهبرداران و کارشناسان بر عوامل تاثیرگذار آن است.

منطقه مورد مطالعه این پژوهش مراتع قرار گرفته در محدوده دشت یزد-اردکان و جامعه محلی بهره بردار از آن است. ابزار پژوهش در این مطالعه، پرسشنامه ی محقق ساخته ای بود که توسط 97 بهره بردار و کارشناس محلی بخش مرتع (97n=) تکمیل گردید. در این پژوهش، به منظور سنجش درجه آسیب پذیری اجتماعی-اقتصادی از فرمول پیشنهادی می بار و والدز  بهره گرفته شد و برای بررسی همگرایی نظرات کارشناسان و بهره برداران در دو بعد اجتماعی و اقتصادی نیز از آزمون های آماری من وایت نی و تی استیودنت مستقل با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده گردید.  

نتایج پژوهش نشان داد از بین عوامل اجتماعی، پارامتر ویژگی های جمعیت شناختی بهره برداران با مقدار 46/17 بیشترین تاثیر را بر میزان آسیب پذیری دارد. از بین پارامترهای اقتصادی نیز، پارامتر ارایه ی نهاده های حمایتی با مقدار 80/17 بیشترین تاثیر را بر کاهش میزان آسیب پذیری نشان داد. میزان آسیب پذیری اجتماعی- اقتصادی در منطقه مورد مطالعه، 19/7 محاسبه گردید که نشان دهنده درجه آسیب پذیری زیاد بهره برداران عرصه های مرتعی می باشد. نتایج بررسی همگرایی نظرات نشان داد که اختلاف معنی دار بین نظرات کارشناسان و بهره برداران در حوزه پارامترهای اقتصادی موثر بر آسیب پذیری وجود دارد. مساحت مرتع و محدودیت سامان عرفی مهمترین پارامترهای اختلافی بین دو گروه بهره برداران و کارشناسان در بعد اقتصادی شناخته شد. همچنین نتایج نشان داد که بیشترین توافق نظرات کارشناسان و بهره برداران به ترتیب مربوط به پارامتر های بیمه دام و سایر بخش های تولیدی مرتع، درآمد های خارج از بهره برداری از مرتع می باشد. در بعد اجتماعی تفاوت معنی داری بین نظرات کارشناسان و بهره برداران یافت نشد. به صورت جداگانه در بعد اجتماعی، پارامتر دسترسی به منابع و دریافت سهل الوصول اطلاعات معنی دار شد و به عنوان پارامتری  معرفی گردید که دو گروه بیشترین اختلاف نظر را بر آن از نظر تاثیر بر آسیب پذیری قایل بودند.

با توجه به نتایج ، راهکارهایی چون حمایت از بهره برداران در موقعیت های بحرانی، سرمایه گذاری های نقدی و غیر نقدی در امر احیا و بهره برداری از مراتع، آموزش شیوه صحیح بهره برداری در راستای معیشت پایدار، برنامه ریزی به جهت افزایش توافق بین بهره برداران و افزایش مشارکت آنان در زمینه احیا و بهره برداری صحیح از مراتع جهت کاهش آسیب پذیری مراتع پیشنهاد می گردد. نتایج همگرایی نظرات بهره برداران و کارشناسان نشان داد که ذهنیت بهره برداران و کارشناسان بر پارامترهای اقتصادی اثرگذار بر آسیب پذیری متفاوت است. نتیجه مهم این پژوهش، آشکار شدن نیازمندی به ارتقاء شناخت دست اندرکاران دولتی از پارامترهای آسیب رسان بر معیشت بهره برداران مرتع در مناطق با جغرافیای خشک است. همچنین توسعه مراتع نیازمند بازنگری در عوامل اقتصادی کاهنده آسیب به معیشت بهره برداران محلی است.