پژوهشی در جغرافیای سیاسی آل جلایر با تکیه بر ضرابخانه ها

خاندان ایلکا نویان جلایری، یکی از ایلات بزرگ مغول بودند که در طی قرون 8 و 9 هجری قمری توانستند حکومت آل جلایر یا ایلکانی را تشکیل دهند و بر قسمت هایی از ایران، آذربایجان و عراق تسلط یابند. آل جلایر در مقایسه با نفوذ سیاسی گسترده ایی که پس از مرگ ابوسعید ایلخانی به دست آورد کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. این پژوهش قصد دارد با تمرکز بر اطلاعات سکه شناسی این دوره به خصوص ضرابخانه ها و تطبیق این اطلاعات با متون تاریخی، محدوده جغرافیایی و حوزه نفوذ سیاسی آل جلایر را بررسی کند. هسته ی اولیه ی این پژوهش را سکه های جلایری نگهداری شده در مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی و موزه باستان شناسی استان اردبیل تشکیل می دهد، همچنین به منظور تکمیل اطلاعات از سایر منابع سکه شناسی معتبر نیز استفاده شد. نتایج نشان می دهد که جلایریان ابتدا توانستند در تبریز اقدام به ضرب سکه کنند و سپس به عراق و سایر قسمت های آذربایجان و شرق آناتولی گسترش یافتند. تسلط آل جلایر بر این مناطق به دلیل کشمکش های متعدد با آل شجاع و آل تیمور، متوالی نبود. آل جلایر در بیشتر دوره ی حکومت خود بر قسمت هایی از عراق، آذربایجان، اران، خوزستان، شروان و گشتاسبی تسلط داشته اند و در مناطقی مانند ملک روم و عراق عجم برای مدت کوتاهی نفوذ کرده اند. از قدرتمندترین حاکمان این قوم، شیخ اویس است، وی توانست علاوه بر عراق، بر شمال غرب، غرب و جنوب غرب ایران، بر آسیای صغیر و شیروان تسلط یابد. حتی در زمان محدودی، اقدام به ضرب سکه در مناطق مرکزی ایران و شهر شیراز کرد. پس از شیخ اویس، نفوذ و قدرت آل جلایر روند نزولی داشت که در نهایت بازماندگان این حکومت به منطقه خوزستان محدود شدند.