خاستگاه تاریخی و ویژگی های گیاه شناسی، زراعی و درمانی گیاه دارویی شاهدانه (Cannabis sativa L.)

شاهدانه (Cannabis sativa L.) از نظر ژنتیکی یکی از پیچیده ترین جنس های خانواده Cannabaceae به شمار می آید. اعضای این جنس عمدتا از گیاهان یک ساله علفی، دوپایه و بومی آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی تشکیل شده اند. شاهدانه فراتر از کاربردهای دارویی و مخدر، از دیرباز برای مقاصد پرشمار بالقوه دیگر نیز مورداستفاده قرار گرفته است. ترکیبات کانابینوییدی و مخصوصا دو ترکیب تتراهیدروکانابینول و کانابیدیول به دلیل آثار فیزیولوژیک گسترده بر بدن انسان، به عنوان مهم ترین ترکیبات فعال شاهدانه شناخته می شوند. اثرات روان گردان شاهدانه عمدتا به ترکیب تتراهیدروکانابینول نسبت داده می شود، درحالی که کانابیدیول به خاطر کاربردهای متنوع درمانی در صنایع دارویی مورداستفاده قرار می گیرد. اگرچه شاهدانه به عنوان یک گیاه مخدر در فهرست ممنوعه بسیاری از بخش های جهان قرار دارد، اما با توجه به شناخت هرچه بیش تر خواص دارویی آن، امروزه جهت کنترل و درمان طیف گسترده ای از بیماری ها مانند بسیاری از بیماری های سیستم عصبی مرکزی مورداستفاده قرار می گیرد. افزون بر آن، با توجه به وجود تنوع ژنتیک بالای شاهدانه در کشور ایران، می توان از آن به عنوان یک گزینه مناسب جهت تامین نیاز بسیاری از صنایع مرتبط یاد کرد. شاهدانه از گیاهانی است که با وجود قدمت کشت طولانی، به دلیل ممانعت های قانونی، هنوز جایگاه اصلی خود را در بین گیاهان دارویی نیافته است. بنابراین، هدف از این نوشتار مروری بر یافته های علمی در مورد شاهدانه به منظور شناخت بیش تر ویژگی های تغذیه ای، صنعتی و دارویی آن در تلاش برای تسهیل پذیرش اجتماعی این منبع گیاه ارزشمند در ایران است.