تحلیل رمان «آزاده خانم و نویسنده اش» از رضا براهنی بر اساس نظریه رمزگان پنجگانه رولان بارت

روایت شناسی حوزه ای از نقد و نظریه ادبی است که با تحلیل دقیق روایتها میکوشد سازوکارهای عام معناسازی در همه انواع روایت را معلوم کند. این شیوه نقد متون ادبی میتواند به شکلهای گوناگون انجام گیرد، از جمله روایت شناسی به شیوه رولان بارت. طبق نظر بارت روایتها علاوه بر اینکه واجد معانی ثانوی فرهنگی، ایدیولوژیک و سیاسی هستند، ادراک ما از جهان پیرامونمان را شکل میدهند. بر همین مبنا، هدف اصلی مقاله پیش رو این است که با توجه به رمزگان پنجگانه بارت، به تحلیل رمان معاصر فارسی «آزاده خانم و نویسنده اش» بپردازد و با کمک این رمزگان، لایه های زیرین و پوشیده این اثر پیچیده و چندلایه را بازنمایی کند.

این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است و با رویکرد روایت شناسی به شیوه رمزگان پنجگانه رولان بارت به جمع آوری اطلاعات پرداخته است.

در بررسی ساختار روایی «رمان آزاده خانم و نویسنده اش» بر اساس الگوی رمزگان پنجگانه رولان بارت، مشاهده شد که ساختار روایی این رمان متفاوت با دیگر رمانهای فارسی است. بخشهای متفاوت آن از نظر زمانی، مکانی و رویداد فاقد تسلسل خطی و توالی منطقیند. در بررسی ساختار محتوایی متن دریافتیم رمزگان معنابنی، کارکردی برجسته و معناساز در این روایت دارد. چون هرکدام از شخصیتها، مکانها و رویدادها دربردارنده معانی ضمنی هستند که درونمایه رمان را در بر میگیرند.

در رمزگان معنابنی، دلالت ضمنی بر اساس خصوصیات شخصیتهای داستان و کنش آنها بررسی میشود. در این رمز گان بیان شد که دال کلیدی و نقش محوری رمان، آزاده خانم است. همین نام درونمایه رمان را در بر میگیرد: آزادگی؛ و نقطه مقابل آن، اسارت را به ذهن القا میکند. در رمزگان نمادین بیان شد که دو دیدگاه متفاوت (دای اغلی و بیب اوغلی)، دو طبقه (قدرتمندان و مردم عادی)، دو جنس (زن/ مرد) و دو مفهوم (زندگی/ مرگ) در نظام فکری جامعه همواره در تقابل هم قرار دارند.