بررسی دو مهر کتیبه دار ساسانی

مهرها و گل مهرهای ساسانی ازجمله اشیایی بودند که در تمامی سطوح جامعه و سازمان های اداری عصر ساسانی کاربرد داشتند؛ از این رو نقش به سزایی در درک ما از جنبه های مختلف تاریخی این دوره دارند. درمیان نقوش کنده کاری شده روی مهرهای ساسانی که حاکی از باورها و اعتقادات صاحبان آن ها دارد، نقوش هندسی انتزاعی دیده می شود که نسبت به سایرین از پیچیدگی بیشتری برخوردارند. درباره معانی این نقوش اختلاف نظر بسیار است. عموما آن ها به عنوان نمادهای غیرقابل تعبیر شناسایی شده اند؛ با این وجود برخی این نمادها را صورت هایی تغییریافته از خط پهلوی کتیبه ای می دانند که به گونه ای رمزآمیز مفهوم کتیبه ای را در دل خود جای داده است و تحت عنوان «مونوگرام» که از در این پژوهش «نگاره نویس» خوانده می شود، معرفی شده اند. مهرهای حاوی این نقوش که به مهرهای نشان معروف اند، گاهی همراه با کتیبه و گاهی تنها با نقش نگاره نویس یا نشان دیده شده اند. کاربرد نشان ها برروی مهرهای ایران قبل از اسلام با کمی پیچیدگی همراه است و شاید به سادگی نتوان با یک نگاه به قصد حکاک این نشان ها برروی مهرها پی برد. استفاده از این نشان ها در ایران باستان و در جامعه ای که همگان قادر به خواندن و نوشتن نبودند بسیار حایز اهمیت بود. نظام پولی یونان باستان به عنوان یکی از پیشگامان استفاده از تمغا و استفاده از این نشان ها بر سکه های یونانی بر کاربرد تمغا در سکه ها و مهرهای ایران بی تاثیر نبود؛ نظرات متفاوتی درباره این نشان ها و ارتباط آن ها با کتیبه مهر و یا نام صاحب مهر وجود دارد. این جستار به بررسی دو مهر نشان که در موزه بوعلی سینای همدان نگه داری می شوند، می پردازد. نگارنده بر پایه مطالعات کتابخانه ای و پژوهش میدانی خود سعی دارد ضمن بررسی نقوش مهر به خوانش کتیبه ها و ارتباط میان نشان ها و کتیبه های اطراف آن ها بپردازد.