تبیین خودگردانی فردی و پیامدهای تربیتی آن در بستر تعاملات چهارگانه انسان در قرآن کریم

خودگردانی هدفی است تربیتی، با محوریت پرورش توانایی انتخاب آزاد و مستقل در متربی. با وجود تاکید اکثر صاحب نظران این حوزه بر ناسازواری تربیت دینی با این هدف تربیتی، بررسی آموزه‏های قرآنی به عنوان نقشه ی راه تربیت، در دین اسلام مبین بازتعریفی جامع از خودگردانی فردی است. از این رو پژوهش حاضر به شیوه ی تحلیلی - استنتاجی به دنبال ارایه ی تبینی اسلامی از خودگردانی فردی با محوریت آیات قرآنی است. در این پژوهش، روابط چهارگانه انسان با خود، خدا، خلق، و طبیعت بستر تبیین خودگردانی فردی مبتنی بر آیات قرآنی قرار گرفته است. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد در بستر ارتباط با خالق، اختیار و اصالت انتخاب به عنوان دو مولفه ی خودگردانی، با تفویض خلافت به انسان و برخورداری از عقل و اندیشه به منصه ی ظهور می رسد. در این حالت، ارتقاء مرتبه ی وجودی و محوریت عقل در برابر هوا و هوس به تقویت خودگردانی منجر شده و عبودیت، بستر ظهور درجات متفاوتی از خودگردانی انسان می-گردد. در گستره ی ارتباط انسان با خود، حاکمیت نفس اماره بر انسان، مانع بزرگ خودگردانی است؛ با ظهور نفس لوامه و عقل ملامت گر، مقدمات تحقق خودگردانی فردی فراهم می شود و عالی‏ترین مرتبه ی خودگردانی، در صاحب نفس مطمینه تجلی می یابد. قلمروهای سه گانه نفس، ارتباط انسان با سایر ارکان هستی را تحت‏الشعاع قرار می دهد و با توجه به درجه ی خودگردانی در هر مرتبه ی وجودی، فرد رویکردی متفاوت اتخاذ می کند.