روایت خانه تاریخی محمداسماعیل تاجر شیرازی در یزد

خانه محمداسماعیل تاجر شیرازی از خانه های تاریخی واقع در بافت قدیم شهر یزد در محله گلچینان است. برای شناخت روایت آن، از روش تحقیق تفسیری-تاریخی برای قبل از دوران معاصر، و از تحقیق کیفی برای دوران معاصر بهره گرفته شده است. شگردهای به کاررفته در جمع آوری داده ها و قراین شامل رجوع به اسناد چاپ شده / نشده، زندگینامه های خودنوشت، عکس ها، اسناد شخصی و مکاتبات، مصاحبه با افراد مسن مطلع، همچنین عناصر بنای موجود و بناهای مشابه در همسایگی های آن است. علاوه بر اسناد و مکتوبات از اعتبار تجربه زیسته ساکنان و کاربران آن نیز در رسیدن به روایت استفاده شده است.نتایج مطالعه حاضر حکایت از آن دارد که وجه تسمیه خانه متاثر از نام خانوادگی اولین مالک آن، سرسلسله خاندان مرتاض و بانی آن است که در گذشته برای سکونت خانواده ایشان مورد استفاده قرار می گرفت. این خانه شامل دو حیاط بزرگ و کوچک و دارای یک بادگیر است. حیاط کوچک هسته قدیم تر خانه و بر اساس شواهد، منتسب به دوران صفویه و زندیه و در دو جبهه ساخت دارد و دارای یک گودال باغچه در درون خود است. حیاط بزرگ دارای قدمت قاجاری است و دارای چهار جبهه ساخت در طبقات دورتادور حیاط و یک طبقه زیرزمین است. از آنجا که خانه در بستر خاک دج و زمین گودی نسبت به همسایه ها استقرار دارد، در اغلب بخش های زیرزمینی خانه از راهبرد دستکند استفاده شده است. در گذشته هر دو حیاط خانه تاجر شیرازی به عنوان اندرونی بوده و بیرونی خانه که مدت هاست از آن جدا شده و با نام خانه شفیع پور شناخته می شود برای پذیرایی از مهمانان، به ویژه مهمانان خارجی، محمداسماعیل در جریان تجارت ایشان مورد استفاده بوده است. در اثر سکونت خانواده های متعدد در این خانه و تغییر کاربری هایی همچون دبستان و خوابگاه پسران، مداخلاتی در حدود 50 سال گذشته انجام شده اما در مرمت اخیر که از سال 1391 آغاز شد به تدریج چهره بنا که دارای قدمت صفوی-زندی-قاجاری است از الحاقات زدوده و بخش هایی مقاوم سازی و مرمت و بخش هایی همچون حیاط کوچک احیا شده اند.