بررسی اثرات متقابل رشد اقتصادی و تخریب محیط زیست (با نگاهی بر بخش های اصلی اقتصاد ایران)

تحدید و افول موجودی منابع تجدیدناپذیر در قرن حاضر و صدمات وارده بر صحت آب و هوایی، نگرانی ها از پایداری چنین شکوفایی اقتصادی قابل توجهی در آینده را دامن زده است. تقویت رشد اقتصادی یک روی سکه مصرف روزافزون انرژی است، لکن روی دیگر سکه، انتشار و افزایش غلظت انواع آلاینده های مخرب محیط زیست است، از این رو مباحث پیرامون رشد اقتصادی و کیفیت محیط زیستی قدمتی طولانی داشته و زمینه ساز پرسش های متعددی در راستای بررسی توازن میان رشد اقتصادی بالاتر و استانداردهای کیفیت و پایداری محیط زیستی است. تفاوت کیفیت روابط میان متغیرهای رشد اقتصادی و میزان تخریب محیط زیست در قالب منحنی محیط زیستی کوزنتس در هر بخش اقتصادی، تسری یک تصمیم گیری واحد و کلان را نمی پذیرد و بر لزوم بررسی این ارتباط در اشکال مجزا و با تفصیل دلالت دارد.

این مطالعه درصدد بررسی و ارایه شواهد تجربی از سنجش اثرپذیری محیط زیست از رشد اقتصادی با استفاده از داده های اقتصاد ایران در سطح 3 بخش اصلی اقتصادی طی بازه1396-1350 است. از دو متغیر مهم اقتصادی اشاره شده در مطالعه حاضر، سرانه تولید ناخالص داخلی کشور به عنوان شاخص رشد اقتصادی در نظر گرفته شده و معیاری برای بیان ظرفیت خروجی (قدرت تولید) کشور است و شاخص انتشار سرانه CO2، که امروزه به عنوان نیروی محرکه گرم شدن جهانی هوای کره زمین شناخته می شود، نشان دهنده سطح تخریب محیط زیست است. مطالعه حاضر در ابتدا تلاش خواهد کرد تا یک رابطه اقتصاد سنجی (‏هم جمعی) ‏بین متغیرهای مزبور را در هر یک از بخش های سه گانه ایجاد نموده و در قدم بعدی، شکل کاربردی EKC را تصریح نماید.

نتایج مطالعه حاکی از وجود رابطه بلندمدت میان متغیرهای تحقیق در بخش های کشاورزی و صنعت است، هر چند فرم تبعی منحنی کوزنتس در بخش های نام برده مورد تایید نیست. هم چنین نتایج حاکی از عدم وجود رابطه هم جمعی در بخش خدمات است. ضرایب تصحیح خطا در هر یک از بخش های کشاورزی و صنعت بیان می کند، به ترتیب 6 و 1 درصد از خطای هر دوره در گرایش به تعادل بلندمدت تصحیح می گردد.

بحث: 

با استناد بر یافته های تحقیق و با تکیه بر استدلال منحنی کوزنتس مبنی بر همبستگی مثبت میان متغیرهای رشد اقتصادی (درآمد) و انتشار آلاینده (مصرف انرژی) در سطوح پایین درآمدی و تعدیل این همبستگی به سمت رابطه ای منفی در سطوح بالای درآمدی، در هر یک از بخش های مزبور افزایش توان تولید متجلی در رشد اقتصادی همراه با تولید آلاینده های بیشتر و تخریب بیشتر محیط زیست است و نیز با توجه به رقم کشش تخمین زده شده در خلال تحقیق حاضر این روند در بخش کشاورزی دارای شتاب بیشتری نیز هست. بنابراین تمرکز بر ابعاد حرکت در مسیر توسعه با التزام بر شاخصه های توسعه پایدار و سازگار با طبیعت، قطعا باید در برنامه دولت های ایرانی گنجانده شود و از این حیث، حرکت به سمت استفاده و بهره برداری از فن آوری های پاک و تکنولوژی های نوین تولید نظیر بازیافت، مصرف انرژی های تجدید پذیر،حمل و نقل سبز، شیمی سبز، آب خاکستری سایر صورت بندی های سازگار با محیط زیست کاملا توجیه پذیر است.