تاملی در قراین تعدد بایزیدهای بسطامی درامتداد تاریخ عرفان

ازسویی منابع مختلف عرفانی - تاریخی، به بایزید اکبر و اصغر اشاره می کنند و ازسوی دیگر، تناقض های متعدد در حیات و وفات بایزید وجود دارد؛ دو عامل فوق سبب دشواری شناخت این عارف بزرگ می گردد؛ پژوهش پیش رو، کوششی برای رفع دشواری ها و تناقضات فوق است و ازآنجاکه این موارد چالشی جدی برایمطالعات بایزیدشناسی است، پرداختن به آن ضروری است.  پژوهش حاضر، به شیوه توصیفی _ تحلیلی انجام شده است. گروهی او را مجرد و عده ای متاهل می دانند، برخی او را سقای امام جعفر صادق (ع) و گروهی این تواتر تاریخی را غیرمحتمل می دانند و...؛ ازآنجایی که یک فرد همزمان نمی تواند حایز شرایط فوق باشد و برای حل مشکلات ناشی از این تناقض ها، توجه به منابع تاریخی - عرفانی ضروری است و احتمالا بایزید بسطامی درتاریخ عرفان بیش از یک نفر است. نظریه تجلی انوار در این باره می تواند روشنگر باشد. تاریخ وفات بایزید اکبر، حدود سال (180ق) و سال (261 ق) یا (234 ق) مربوط به وفات بایزید اصغر است. هر یک از محققان، بدون توجه به اشارات تاریخی، از یکی از این تاریخ ها دفاع کرده و بر اشکالات و ابهامات افزوده‎اند.