جایگاه رهیافت واقع گرایی در تعامل دیوان بین المللی دادگستری با ج. ا. ایران؛ مطالعه موردی پرواز 655 مسافربری ایران

رسیدگی به دعاوی و قضایای بین المللی مخصوصا در شرایطی که منجر به مرگ غیرنظامیان شود، از جمله اقدامات غیرقابل توجیه در شرایط صلح و حتی جنگ است. یکی از این موارد، اقدام نظامی ایالات متحده علیه هواپیمای مسافربری ایرباس ایرانی پرواز 655 در سوم ژوییه 1998 بوده است که منجر به کشته شدن 290 سرنشینان این هواپیما در داخل خاک ایران شد. با توجه به عمق حادثه و تبعات سیاسی-حقوقی آن برای دو کشور، قضیه رسیدگی به آن با شکایت ج. ا.ایران به دیوان بین المللی دادگستری ارجاع شد که در این پژوهش به ابعاد حقوقی آن پرداخته خواهد شد. سوال پژوهش این است که دیوان در رسیدگی به این موضوع از چه رویکردی استفاده کرده است و آیا این رویکرد توانست حقوق کشور آسیب دیده را به طور کامل برآورده کند؟ نتیجه مقاله نشان دهنده این مطلب است که دیوان از رویکرد شکل گرایی به جای واقع گرایی بهره برده است، که به نادیده گرفتن حقوق کشور آسیب دیده و عدم شناسایی متجاوز، نادیده گرفتن اصول و کنوانسیون های مرتبط با حقوق هوایی کشورها در عرصه بین الملل، نادیده گرفتن تجاوز به حاکمیت سرزمینی ایران و غلبه یافتن ملاحظه سیاسی بر ملاحظه حقوقی شده است. در نهایت با توجه به عدم رسیدگی محتوایی از سوی دیوان از یک طرف در زمانی که شکایت مطرح بود و نگرانی از افزایش تنش سیاسی میان دو کشور، از طرف دیگر، پرونده بدون صدور رای از سوی دیوان، مختومه اعلام شد و ایران تنها به دریافت غرامت از سوی امریکا به شرکت ایران ایر موافقت نمود که نشانگر برخی ملاحظات سیاسی داخلی در کنار رویه شکلی دیوان است. در مقاله حاضر از روش توصیفی و تحلیلی برای بررسی موضوع استفاده شد.