رابطه عدالت اجتماعی با مبانی حقوقی اسلام و حکومت مطلوب؛ بر مبنای دیدگاه شهید مطهری

عدالت اجتماعی، از جمله مقولاتی است که همواره با تفکرات اصیل بشر همراه بوده و با وجود همه اختلاف آراء در این بحث، غالبا از ارزش معنوی برخوردار بوده است. دیدگاه شهید مطهری در مساله عدالت، مبتنی بر نظریه فطرت ایشان است که هم در حوزه حقوق و فقه و هم در بحث فلسفه سیاست تاثیرگذار است. طبق این دیدگاه، دستورهای اسلام تابع حسن و قبح واقعی بوده و حق و عدالت واقعیت دارند، لذا می توان مبانی حقوقی اسلامی را به دست آورد. دو امر باعث ایجاد علاقه بین حق و ذی حق است: علیت غایی (که باعث ایجاد حق بالقوه شده و ریشه حقوق طبیعی مساوی بین افراد است) و علیت فاعلی (که باعث ایجاد حق بالفعل شده و ریشه حقوق اکتسابی متفاوت در افراد است). ابتناء عدالت اجتماعی بر فطرت، زمینه طرح مقولاتی نظیر عدالت جهانی و عدالت بین نسلی را نیز فراهم کرده است. از نکات ارزشمند نظریه عدالت فطری در میان آراء متکثر فلاسفه، نظم معقولی است که به اندیشه مدینه فاضله می دهد و نقطه کانونی آن، پیشرفت جامعه از دو جنبه مادی و معنوی، و بسترسازی تحقق استعدادهای فطری فرد و جامعه است که این امر با فراهم کردن زمینه مسابقه و امکانات عادلانه برای رقابت آزادانه افراد در جهت بروز استعدادهای ذاتی شان محقق می گردد. در این مقاله، نظریه عدالت مبتنی بر فطرت مورد واکاوی قرار گرفته است.