تجزیه چند متغیره لاین‏های اینبرد نوترکیب گندم دوروم (Triticum durum L.) در شرایط آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل

گندم دوروم تنها گیاه تتراپلوییدی است که ارزش تجاری بالایی دارد. خشکی مهمترین تنش غیرزیستی است که به طور قابل توجهی بر رشد، فیزیولوژی و تولید مثل گیاهان تاثیر منفی دارد. تسهیل در امر گزینش برای بهبود عملکرد در ژنوتیپ‏های گندم مهم و ضروری است. عملکرد صفت پیچیده‏ای است که تحت تاثیر عوامل زیادی قرار دارد و معمولا به علت پایین‏بودن وراثت پذیری آن، انتخاب مستقیم برای عملکرد چندان موثر نیست و لذا برای اصلاح عملکرد بهتر است از انتخاب غیرمستقیم استفاده شود. با استفاده از بعضی روش‏های آماری می‏توان سهم نسبی هر یک از اجزاء تشکیل دهنده عملکرد را در مقدار عملکرد به دست آورد. 

مواد و روش‏ها:

در این مطالعه جهت بررسی لاین‏های اینبرد نوترکیب گندم دوروم بهمراه والدین (شتر دندان و دنا) و گروه‏بندی آن‏ها، آزمایشی در قالب طرح آلفا لاتیس در دو تکرار به مدت دو سال زراعی 1396-1395 و 1397-1396 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در دو شرایط آبیاری کامل و قطع آبیاری بعد از مرحله گرده افشانی اجرا شد. در این تحقیق صفات مورفوفیزیولوژیک و فنولوژیک اندازه گیری شدند. ضرایب همبستگی فنوتیپی و ژنوتیپی بین صفات و تجزیه عاملی روابط بین صفات مورد بررسی قرار گرفت و ژنوتیپ ها با استفاده از تجزیه خوشه ای به روش WARD با استفاده از داده های استاندارد و فاصله اقلیدسی با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 20. گروه بندی شدند.

یافته ‏ها: 

نتایج تجزیه مرکب نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ × سال تنها برای صفت طول سنبله معنی دار بود. نتایج همبستگی‏های فنوتیپی و ژنوتیپی در شرایط آبیاری کامل و تنش نشان داد که عملکرد دانه بطور مشترک در کلیه شرایط با تعداد سنبله در بوته و عملکرد بیولوژیک همبستگی مثبت و معنی‏دار داشت. براساس نتایج تجزیه به عامل‏ها در شرایط آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل به ترتیب، شش و پنج عامل مشخص شد که این عوامل 3/ 89 و 7/79 درصد از تغییرات داده ها را تبیین کردند. نتایج تجزیه خوشه ای، لاین های خالص نوترکیب مورد ارزیابی را در شرایط آبیاری کامل در چهار خوشه و در شرایط تنش در پنج خوشه قرار داد.

نتیجه ‏گیری کلی: 

در مجموع ژنوتیپ های 38، 11، 2، 8، 49، 34، 50، 41، 9، 63، 47، 59، 57، 1، 4، 35، و والد شتردندان به عنوان ژنوتیپ های برتر از نظر صفات مورد بررسی معرفی شدند. انتخاب براساس عملکرد دانه به دلیل وراثت‏پذیری پایین، خصوصا در شرایط تنش خشکی، کافی نیست، بنابراین می‏توان صفاتی را که دارای همبستگی بالا و معنی‏دار با عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی هستند، در برنامه‏ های به نژادی در اولویت قرار داد. نتایج این پژوهش نشان داد که تنوع بالایی در ارتباط با کلیه صفات مورد ارزیابی در لاین‏های مورد بررسی وجود دارد که نشان دهنده ارزش اصلاحی بالای این جمعیت است.