تغییرات زمانی در ترکیب عنصری و خصوصیات فیزیکوشیمیایی ذرات معلق هوا ساطع شده از پهنه های ماسه ای (مطالعه غرب دریاچه ارومیه)

پهنه های ماسه ای واقع در غرب دریاچه ارومیه، یکی از مهمترین منابع تولید گردوغبار در این منطقه می باشند. هدف از انجام این تحقیق، مطالعه تغییرات زمانی در ترکیب عنصری و خصوصیات فیزیکوشیمیایی ذرات معلق هوا در مجاورت پهنه های ماسه ای غرب دریاچه ارومیه در طول فصل خشک و تعیین میزان مشارکت خاک های محلی در ترکیب گردوغبار بود. بدین منظور، نمونه های گردوغبار در طی چهار ماه مختلف در طی فصل خشک 1399 با اله های رسوبگیر جمع آوری شدند. همچنین دو خاک غالب از کانون های گردوغبار نیز از عمق 5-0 سانتی متری نمونه برداری شدند. نمونه برداری از هرکدام از سطوح، به صورت مرکب و از ترکیب چندین نمونه از بخش های مختلف آن سطح بود. خصوصیات فیزیکوشیمیایی نمونه ها از جمله توزیع اندازه ذرات، قابلیت هدایت الکتریکی، اسیدیته، ماده آلی و درصد کربنات کل اندازه گیری شدند. شناسایی کانی های غالب با روش تفریق اشعه ایکس (XRD)، شناسایی عناصر موجود در نمونه ها با دستگاه ICP-MS و نیز تصویربرداری از سطح نمونه ها با میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) نیز صورت گرفت. براساس نتایج حاصل از این تحقیق، کوارتز، کلسیت، آراگونت و هالیت کانی های غالب در نمونه ها بودند. نتایج آنالیز عنصری نشان داد که کلسیم، منیزیم، سدیم، سیلیسیوم، آهن و آلومینیوم در هر دو نمونه خاک و گردوغبار جزء عناصر با فراوانی زیاد بودند. تصویربرداری از سطح دو خاک نشان داد که آراگونیت با اشکال سوزنی و ستونی، فراوان ترین کانی در آن ها است. براساس نتایج حاصل از محاسبه فاکتورغنی شدن، باوجود اینکه خاک 1 (DS1) با مقدار رس، نمک و سیلت بیشتر، بالاترین مشارکت را در ترکیب گردوغبار در ابتدای فصل خشک (تیرماه و مرداد ماه) دارد، به سمت انتهای فصل خشک، مشارکت خاک 2 (DS2) با میزان املاح کمتر، شن و کربنات کل بالاتر، بیش از DS1 می شود. براساس نتایج میکروسکوپ روبشی و آنالیز نقطه ای، به سمت اواسط فصل خشک و در نتیجه تبخیر زیاد در منطقه، کلریدسدیم در سطح نمونه DS1 تجمع می یابد و با ایجاد پوشش در دور ذرات شن، منجر به ایجاد سله شده و از ادامه فرسایش بادی، ممانعت می کند. با این حال، خاک DS2، تمام طول سال کانون اصلی گردوغبار باقی می ماند و  با دارا بودن مقادیر بسیار زیادی از کانی آراگونیت و عناصری همچون استرانسیوم 88Sr و باریم Ba  و حرکت گردوغبار حاصل، در جهت بادهای غالب به سمت مناطق مسکونی و اراضی کشاورزی، خطری جدی به حساب می آید و نیازمند توجه ویژه است.