شیمی کانی کمیاب ایلویت به عنوان ثبت کننده شرایط ترمودینامیکی دگرسانی پسرونده و شاخص فلززایی در تفکیک ذخایر اسکارن: مثالی از کانسار آهن در پهنه سنندج-سیرجان شمالی

ایلویت با ترکیب CaFe22+Fe3+(Si2O7)O(OH) از کانی های کمیاب مهم در مرحله دگرسانی پسرونده ذخایر اسکارن محسوب می شود. در این پژوهش با استفاده از شواهد میکروسکوپی، پراش پرتو ایکس (XRD) و تجزیه ریزکاوالکترونی (EPMA) به بررسی خصوصیات بلورشناسی، شیمی بلور و شرایط ترمودینامیکی رخداد ایلویت در تکوین یک کانسار اسکارن پرداخته شده است. کانسار اسکارن آهن غلام آباد (ذخیره قطعی 1/3 میلیون تن و عیار متوسط 37/2 درصد FeO)، در 30 کیلومتری جنوب غرب دهگلان و پهنه سنندج- سیرجان شمالی، قرار دارد. اسکارن زایی در این ذخیره در محل تماس آلکالی گرانیت پورفیری (ژوراسیک بالایی) و توالی سیلت سنگ توفی (تریاس- ژوراسیک) روی داده که طبق آن دگرسانی پیشرونده آندرادیت قهوه ای-هدنبرژیت نزدیک به توده نفوذی و دگرسانی پسرونده اپیدوت- اکتینولیت- ایلویت در مجاورت سنگ های آتشفشانی شکل گرفته است. ایلویت در کانسار غلام آباد با فرمول تجربی  Ca0.90Fe2+1.88Fe3+0.98Al0.04Mn0.04Si2.14O8(OH)طی مراحل اولیه دگرسانی پسرونده (دمای 400 تا C° 470 و ∆logfO2(HM) بین 4/2- تا 4-) از واکنش کانی های آندرادیت، مگنتیت و کوارتز شکل گرفته است. پس از آن در مراحل پایانی این دگرسانی (دمای 270 تا C° 350)، با افزایش فعالیت XCO2 (0/05 تا 0/005) و کاهش محتوای اکسیژن محیط (مقادیر ∆logfO2(HM) کمتر از 4/5-)، ایلویت به مجموعه کانی های مگنتیت، کلسیت و فرواکتینولیت تجزیه شده است. طبق نتایج EPMA، نسبت بالای Fe2+/Fe3+ (متوسط 1/90) و محتوای پایین Mn2+ (کمتر از 0/05 با فرض مجموع 6 کاتیون) در ترکیب ایلویت کانسار غلام آباد حاکی از ارتباط آن با اسکارن های آهن بوده که آن را از سایر ذخایر اسکارن متمایز می نماید. در مجموع، اگرچه ایلویت به عنوان کانی کمیاب در اکثر اسکارن ها است، اما نتایج این پژوهش نشان می دهد که از ترکیب و ترمودینامیک این کانی می توان برای تمایز انواع ذخایر اسکارن و تکوین فرایندهای ژیوشیمیایی- اسکارن زایی بهره گرفت.