بازنمایی شخصیت فم فتال به مثابه تهدیدی برای نظم اجتماعی در سینمای پیش از انقلاب ایران: مطالعه موردی فیلم های فریاد نیمه شب (1340)، مو طلایی شهر ما (1344)، و زن و عروسک هایش (1344)

فم فتال یکی از کهن الگوهای مهم در هنر، ادبیات و اسطوره شناسی به شمار می رود که در تاریخ سینما نیز بارها به عنوان یک تیپ شخصیتی بازنمایی شده است. فم فتال زنی جذاب است که با تکیه بر قدرت اغواگری خود، شخصیت مرد داستان را به بازی گرفته و از او در راستای اهداف خویش استفاده می کند. هرچند فم فتال ها بیشتر در سینمای جهان و به خصوص در گونه ی فیلم «نوآر» به عنوان یک تیپ تکرارشونده شناسایی شده اند، اما در تاریخ سینمای ایران نیز ردپایی از آن ها به چشم می خورد. عمده ی حضور این شخصیت ها در سینمای ایران به سال های 1340 و 1350 و درواقع دوران «فیلم فارسی» بازمی گردد، جایی که آن ها با حضور خود در نقش هایی بیشتر منفی، تلاش می کردند تا مردان فیلم ها را دچار شیفتگی مرگبار نسبت به خود کرده و آن ها را به ورطه ی نابودی بکشانند. در این حالت مردان یارای مقاومت در برابر وسوسه های فم فتال را نداشته و تن به خواسته های او می دادند. به طورکلی فم فتال ها تصویری جدید از زن ایرانی را در نظرگاه عمومی ارایه می دادند؛ هرچند تابع نظام اخلاقی سینمای پیش از انقلاب، در بیشتر مواقع سرنوشتی بهتر از مرگ و نیستی نمی یافتند. در تاریخ سینمای ایران، پروین غفاری به عنوان یکی از مهم ترین شمایل ها از این شخصیت شناخته می شود که در فیلم هایی مانند «فریاد نیمه شب» (سامویل خاچیکیان، 1340)، «موطلایی شهر ما» (عباس شباویز، 1344) و «زن و عروسک هایش» (اسماعیل ریاحی، 1344)، در نقش فم فتال ظاهر شده است. پژوهش حاضر می کوشد تا با بررسی شیوه های متفاوت بازنمایی فم فتال در سینمای پیش از انقلاب ایران از طریق بررسی موردی سه فیلم مذکور، الگوهای مختلف در پرداخت این شخصیت و ارتباط آن با مدرنیته و تصویر زن جدید را شناسایی کند. بررسی این شیوه های بازنمایی متفاوت و روند پرداخت فم فتال های ایرانی در قیاس با نمونه های خارجی، نشان می دهد که چگونه مردان فیلم های فارسی برخلاف همتایان فرنگی شان، در بیشتر موارد به دام فم فتال نمی افتند و سرنوشت محتوم مردهای فیلم نوآر گریبان آن ها را نمی گیرد.