تنوع ساختاری موزاییک های مراحل تحولی در جنگل مدیریت شده راش شرقی (بررسی موردی: حوضه آبخیز 30 رامسر)

جنگل های هیرکانی از نظر حفظ ذخایر ژنتیکی و وجود برخی از گونه های گیاهی که منحصر به این ناحیه رویشی بوده دارای اهمیت هستند. بنابراین بررسی بیشتر ویژگی های این جوامع جنگلی به منظور مدیریت بهینه با هدف حفظ تنوع در این جنگل ها همواره یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. یکی از این ویژگی ها، پویایی ساختار بوده که بر عملکرد بوم سازگان تاثیر می گذارد و با مدیریت جنگل و آشفتگی های طبیعی اصلاح می شود. از این رو، هدف اصلی این پژوهش بررسی تنوع ساختاری مراحل تحولی در جنگل های مدیریت شده آمیخته راش شرقی است.

یک محدوده 10 هکتاری در توده های مدیریت شده پارسل شماره 514 سری پنج طرح جنگلداری صفارود (اشکته چال) که تعداد 42 موزاییک از مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی، بدون درنظر گرفتن اندازه و شکل آن شناسایی و انتخاب شدند. درختان داخل هر موزاییک شماره گذاری شده و مورد آماربرداری 100 درصد قرار گرفتند. موقعیت مکانی تمامی درختان که دارای قطر برابرسینه بیشتر از 5/7 سانتی متر بودند با استفاده از فاصله و آزیموت پایه ها نسبت به یکدیگر برای هر درخت ثبت شد. پس از شماره گذاری درختان، ویژگی هایی مانند قطر برابرسینه و ارتفاع درختان اندازه گیری شد. سپس درختان براساس قطر برابرسینه به چهار کلاسه کم قطر (<35 سانتی متر)، میان قطر (50-35 سانتی متر)، قطور (75-50 سانتی متر) و خیلی قطور (>75 سانتی متر) تقسیم بندی شدند. برای کمی سازی ساختار هر موزاییک در توده های مورد بررسی، از مجموعه ای از شاخص های مختلف ساختاری براساس سه ویژگی تنوع الگوی مکانی، تنوع آمیختگی و تنوع ابعاد درختان استفاده شد. پس از تجزیه و تحلیل داده های آماری، مشخصه های ساختاری توده شامل شاخص های تمایز قطری، تمایز ارتفاعی، زاویه یکنواخت، میانگین فاصله تا نزدیک ترین همسایه ها، آمیختگی و کلارک و ایوانز در موزاییک ها محاسبه شدند. برای بررسی تنوع موقعیت مکانی درختان از شاخص های زاویه یکنواخت و کلارک و ایوانز استفاده شد. همچنین برای بررسی آمیختگی گونه ای نیز از شاخص آمیختگی و برای بررسی تنوع ابعاد درختان در هر موزاییک مرحله تحولی، از شاخص های تمایز قطری و تمایز ارتفاعی استفاده شد. تراکم درختان نیز با استفاده از شاخص فاصله تا نزدیک ترین همسایه ها اندازه گیری شد.

مرحله تحولی اولیه با 18 موزاییک، بیشترین و مرحله تحولی بلوغ با 11 موزاییک، کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. مساحت موزاییک ها از 292 تا 5145 مترمربع متغیر بود. در مجموع در توده های موردبررسی، مرحله اولیه دارای بیشترین و مرحله پوسیدگی دارای کمترین سطح در منطقه موردبررسی بودند. مرحله تحولی اولیه و پوسیدگی به ترتیب با متوسط 427 و 212 اصله در هکتار به ترتیب بیشترین و کمترین فروانی درختان سرپا در هکتار را به خود اختصاص دادند. متوسط سطح مقطع در هکتار در مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به ترتیب 75/38، 26/42 و 63/37 مترمربع در هکتار اندازه گیری شد. مقدار شاخص میانگین فاصله تا نزدیک ترین همسایه در موزاییک های مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به ترتیب به طور متوسط 39/4، 96/4 و 76/5 متر به دست آمد. مقدار شاخص کلارک و ایوانز در هر سه مرحله تحولی کمتر از یک به دست آمد که بیانگر این است که درختان در تمامی قطعات از الگوی پراکنش کپه ای برخوردار هستند. مقدار شاخص زاویه یکنواخت در تمام مراحل 5/0 و بیشتر از 5/0 محاسبه شد که نشان دهنده الگوی پراکنش کپه ای درختان است. مقدار متوسط شاخص آمیختگی در موزاییک های مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به ترتیب 31/0، 27/0 و 18/0 به دست آمد. همچنین میانگین شاخص تمایز قطری در مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به ترتیب 43/0، 37/0 و 43/0 محاسبه شد. میانگین شاخص تمایز ارتفاعی در مرحله اولیه 31/0، بلوغ 28/0 و مرحله پوسیدگی 33/0 به دست آمد.

نتیجه گیری کلی: 

با توجه به اقدامات مدیریتی در توده های راش موردبررسی، نتایج کمی سازی ساختار توده ها به تناسب موزاییک های مراحل تحولی مختلف، می تواند به عنوان یک راهنما و الگو برای مدیریت دیگر توده های جنگلی مشابه مورد استفاده قرار گیرد. همچنین مشخصه ها و توابع مورد استفاده در این پژوهش می توانند به عنوان شاخص هایی برای سنجش دخالت های انجام شده (اجرای اقداماتی مانند عملیات پرورشی و نشانه گذاری) و همچنین پایش مراحل تحولی در این توده ها در طی زمان مورد استفاده مدیران جنگل قرار گیرند. تنوع ساختاری جنگل های مدیریت شده ناهمسال بین مراحل مختلف تحولی متفاوت است. بنابراین، برای درک چگونگی تاثیر اقدامات مدیریتی بر پویایی ساختاری کوتاه مدت در جنگل های راش بایستی پژوهش های مشابه در سری های زمانی پنج تا 10 ساله در توده های موردبررسی انجام شود.