ارزیابی ادراک بهره برداران از هم راستایی مدیریت منابع طبیعی با شاخص های حکمرانی خوب (پژوهش موردی: شرق استان گلستان)

استان گلستان یکی از استان های شمالی کشور ایران است که با مساحتی بالغ بر 20367 کیلومتر مربع، 3/1 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. متاسفانه منابع طبیعی استان گلستان طی چند دهه اخیر در نتیجه برداشت مازاد از جنگل ها و چرای بیش از حد دام ها و دیگر اقدامات انسانی مورد تهدید واقع شده و امروزه با چالش های اساسی در این زمینه مواجه است. حجم بالای تخریب منابع طبیعی در کنار بروز بحران های زیست محیطی از قبیل سیل و خشکسالی و غیره ضرورت بررسی و تحقیق دقیق وضعیت مدیریت منابع طبیعی در استان را بیش از پیش نمایان می سازد تا ضمن اصلاح و برطرف نمودن مشکلات، زمینه بهبود وضعیت مدیریت منابع طبیعی در استان گلستان فراهم شود. در این پژوهش تلاش شد الگوی حکمرانی خوب به عنوان نظریه ای نوین در زمینه مدیریت منابع طبیعی مورد ارزیابی قرار گیرد. بر این اساس ارزیابی وضعیت موجود مدیریت منابع طبیعی در نواحی شرقی استان گلستان و مقدار انطباق و نزدیکی آن با معیارهای حکمرانی خوب هدف اصلی تحقیق حاضر است.

در تحقیق حاضر ادارات منابع طبیعی واقع در شرق استان گلستان شامل شهرستان های رامیان، مینودشت، کلاله، گالیکش، مراوه تپه و گنبدکاووس، سطح تحلیل و بهره برداران و ذینفعان منابع طبیعی، واحد تحلیل در نظر گرفته شدند. برای تعیین تعداد نمونه های مورد نیاز از فرمول کوکران استفاده شد. بر این اساس حجم نمونه برآوردی، 189 نمونه تعیین شد که پس از دریافت پرسشنامه ها و بررسی اولیه آنها، در نهایت 177 پرسشنامه صحیح برای تحلیل آماری مورد قبول واقع شدند. در گام بعدی پرسشنامه های تهیه شده در اختیار بهره برداران و ذینفعان منابع طبیعی قرار گرفت. با توجه به مشکلات دسترسی به جامعه هدف، در تحقیق حاضر از نمونه های در دسترس برای پاسخگویی به سوالات و تکمیل پرسشنامه ها استفاده شد. به منظور تحلیل شاخص های حکمرانی در مدیریت منابع طبیعی از آزمون تی تک نمونه ای و جهت مقایسه حکمرانی خوب منابع طبیعی در شهرستان های مورد بررسی، آنالیز واریانس یکطرفه به کار گرفته شد.

نتایج بدست آمده نشان داد از میان هفت شاخص تبیین کننده حکمرانی خوب، چهار شاخص مشارکت، مسئولیت پذیری، کارایی و اثربخشی و شاخص وفاق گرایی امتیاز بالاتری از میانگین نظری به خود اختصاص داده و دیگر شاخص ها دارای امتیازی پایین تری از میانگین نظری هستند. همچنین دو شاخص مشارکت و وفاق گرایی به ترتیب با امتیاز 3838/3 و 7333/3 بیشترین و شاخص حاکمیت قانون و عدالت و شاخص شفافیت به ترتیب با میانگین 2551/2 و 2570/2 کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده اند. مقایسه امتیاز حکمرانی ادارات مختلف نشان داد شهرستان های رامیان و مراوه تپه با میانگین 2/3 و 12/2، به ترتیب بهترین و بدترین وضعیت حکمرانی خوب را داشتند. نتایج آزمون لون نشان داد بین واریانس شهرهای مختلف در صفت حکمرانی خوب منابع طبیعی تفاوت معنی داری وجود دارد. میانگین کلی شاخص حکمرانی خوب منابع طبیعی در تحقیق حاضر 8884/2 تعیین شد که پایین تر از مقدار میانگین نظری بوده و نشانگر حکمرانی به نسبت ضعیف منابع طبیعی در منطقه مورد پژوهش است، براساس آزمون t تک نمونه ای تفاوت معنی داری بین حکمرانی خوب منابع طبیعی و حد متوسط گویه ها مشاهده می شود. همچنین نتایج نشان می دهد بین شاخص حکمرانی خوب منابع طبیعی در شهرستان مراوه تپه با دیگر شهرستان های مورد بررسی تفاوت معنی داری مشاهده می شود. به عبارتی در بین شهرستان های مورد بررسی، شهرستان مراوه تپه از وضعیت حکمرانی متفاوت و ضعیف تری با دیگر شهرستان ها برخوردار است. بررسی شاخص های حکمرانی خوب در شهرستان مراوه تپه نشان دهنده این موضوع است که از دیدگاه بهره برداران دو شاخص شفافیت و قانون محوری به ترتیب با امتیاز 458/1 و 647/1 کمترین امتیاز را از بین شاخص های هفت گانه مورد بررسی به خود اختصاص داده اند که این موضوع بیانگر آن است از دیدگاه بهره برداران منابع طبیعی در شهرستان مراوه تپه رعایت قوانین در وضعیت مطلوبی قرار ندارد.

نتیجه گیری کلی: 

با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش و همچنین جایگاه حکمرانی منابع طبیعی به ویژه از طریق فعالیت های مشارکتی، دخالت دادن بهره برداران در تهیه و تدوین طرح ها و پروژه های منابع طبیعی و استفاده از دانش بومی بهره برداران، در کنار عضویت در تعاونی های منابع طبیعی می تواند نقش به سزایی در تحقق حکمرانی خوب منابع طبیعی ایفا نماید. با استناد به نتایج و یافته ها، برای نواحی تحت پژوهش برای تحقق حکمرانی خوب منابع طبیعی پیشنهاد می شود که به شاخص های پاسخگویی، حاکمیت قانون و عدالت و شاخص شفافیت توجه بیشتری شود، زیرا در بین شاخص های دیگر کمترین جایگاه را دارند. برای این کار می توان از طریق برگزاری جلسات عمومی برای ارائه گزارش مدیران منابع طبیعی اقدام کرد.