کالبدشکافی نحوه رویارویی متفکران مسلمانان با نظم غربی؛ از تجددگرایی غربی تا سنت گرایی دینی

جهان اسلام از حدود 200 سال پیش پس از مواجهه با تمدن غربی و مشاهده رشد و پیشرفت آنها و همچنین آگاهی از میزان عقب ماندگی خود، واکنش های متعددی را نشان داده است. این واکنش ها هر یک ضمن اینکه بر مبانی استوار بودند، درصدد عبور از عقب ماندگی و رسیدن به توسعه و شکوفایی هستند. از منظر توالی تاریخی، در ابتدا جریان فکری نوگرا شکل گرفت که ضمن اصالت دادن به «سنت اسلامی»، سعی داشت آن را در زمینه «مدرنیته غربی» بازسازی کند. رفاعه طهطاوی و خیرالدین تونسی از نمونه های این جریان بودند. تناقض موجود میان دوگانه سنت اسلامی و مدرنیته غربی، واکنش هایی به دنبال داشت. تجددگرایی، نمود این واکنش بود که درواقع برای رهایی از عقب ماندگی به سمت مدرنیته غربی گرایش یافت. تجددگرا اصالت را به تمدن غربی می داد و سنت اسلامی را رد و طرد می کرد. ملکم خان و علی عبدالرازق، نمونه این جریان بودند. این جریان نیز با بحران پذیرش در میان جوامع مسلمان روبه رو بود. در واکنش به این بحران، جریان سنت گرایی شکل می گیرد که برعکس، اصالت را به سنت می دهد و به طرد و رد مدرنیته می پردازد. سید قطب در میان اهل سنت و امام خمینی(ره) در میان تشیع، از بانیان این تفکر بودند که علم مقاومت در برابر غرب و تمام مظاهر آن برداشتند. در این پژوهش، ضمن تحلیل این سه جریان با رویکرد پارادایمی، به تبیین مواجهه اندیشه مقاومت در برابر سلطه غرب می پردازیم.