مدل سازی دینامیک سیستم مشارکتی برای مدیریت منابع آب زیرزمینی (منطقه مورد مطالعه: دشت مرند، ایران)

مسائل مدیریتی منابع آب زیرزمینی از یک سو به دلیل پیچیدگی و عدم قطعیت ناشی از اثرات عناصر انسانی (شناختی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی) و از سوی دیگر، به دلیل محدودیت در درک چگونگی تقابل و تعامل آن عناصر با سیستم های بیوفیزیکی، تبدیل به چالشی بسیار جدی شده است. لذا، شناسایی پیچیدگی های ساختاری، فرآیندی و رفتاری حاکم در مدیریت آب، مستلزم به کارگیری روش های متناسب برای حل این پیچیدگی هاست. در این مطالعه برای پاسخ به چگونگی استفاده از روش های مشارکتی برای گنجاندن عناصر انسانی پیچیده در مدیریت منابع آب زیرزمینی از روش سیستم دینامیکی استفاده شده است. این روش بر تعامل و مدل سازی ذینفعان متمرکز است و در نهایت به تصمیم گیری ختم می شود. تدوین مدل مشارکتی سیستم دینامیک در پنج گام انجام شد و در گام های بیان مساله، تدوین فرضیه پویا، طراحی و تحلیل سیاست از روش کیفی تبعیت کرد. بخش های تدوین و فرمول بندی مدل، آزمون مدل به روش کمی و در نهایت سناریوسازی و طراحی سیاست نیز به روش آمیخته (کمی-کیفی) انجام گرفت. گروه های مشارکت کننده در این پژوهش شامل سه گروه اصلی کارشناسان بخش دولتی (از چهار نهاد وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تعاون روستایی و وزارت کشور (فرمانداری) در سطح شهرستان مرند و استان آذربایجان شرقی، متخصصان بخش های غیردولتی فعال در بخش مدیریت آب و کشاورزی و نماینده های بهره برداران منابع آب زیرزمینی در دشت مرند بودند. برای تدوین حلقه های علت و معلولی، از تکنیک گروه های متمرکز کانونی استفاده شد. سیاست های مختلف در قالب شش سناریو مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت دو سناریو منجر به تعادل در منابع آب زیرزمینی و جبران کسری مخزن آبخوان دشت مرند شد. سناریوی مطلوب با ادغام سه راهبرد سیاستی اصلاح ساختار حکمرانی منابع آب زیرزمینی در دشت مرند، افزایش راندمان آبیاری از طریق اجرای شبکه های آبیاری مدرن و اصلاح الگوی کشت در سطح دشت مرند به دست آمد.