گستره تعریض در قرآن و نقش آن در تبلیغ دینی

واژه تعریض به طور کلی در دو مورد به کار می رود؛ نخست: مخاطب ساختن فردی در حالی که مقصود، فرد دیگری باشد؛ این معنا، از مصطلحات علم بیان است و در سبک تبلیغی قرآن کریم، کاربردی گسترده دارد. دوم: گفتن سخنی که ظاهر آن، مطلبی را به شنونده القا می کند در حالی که گوینده، معنای دیگری را در نظر دارد (یعنی توریه). این تحقیق که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای سامان یافته است، به گستره تعریض در قرآن و نقش آن در تبلیغ دینی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که تعریض به مفهوم نخست، اگر چه در قرآن کاربردی گسترده دارد، اما بر خلاف ظواهر برخی از روایات، چنان نیست که هر جا عتاب و امر و نهیی به ظاهر، متوجه رسول خدا (ص) شده است، «تعریض به دیگران» مراد باشد، بلکه در مواردی، «مدح در قالب ذم» بوده و شخص پیامبر (ص) را مراد کرده است. تعریض به این معنا، کارکردهای فراوانی در عرصه تبلیغ دینی دارد؛ از جمله: اظهار محبت به مخاطب و از میان بردن زمینه خشونت وی، همراهی با مخاطب در جدال احسن، و طرد نکردن مخاطب و جذب حداکثری به دین. معنای دوم «تعریض»- اما- به رغم نسبت هایی که به پیامبران داده شده است، در هیچ آیه ای درباره آنان قابل اثبات نیست، و با توجه به دلایل دال بر حرمت توریه در غیر موارد اضطرار، و نظر به اهمیت و حساسیت تبلیغ، اجتناب از کاربست آن توسط مبلغان دینی، ضرورت می یابد.