ارزیابی عملکرد کارگروه ها و کمیته های اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی ایران: نتایج مطالعه مبتنی بر یک ابزار خودارزیابی

فعالیت پژوهشی کشورهای در حال توسعه در دو دهه ی گذشته افزایش یافته است. گسترش و تمرکززدایی کمیته های اخلاق، نیازمند ارزیابی عملکردی مناسب است. مطالعه ای مقطعی در سال 2023 میلادی با استفاده از چک لیست "ابزار خودارزیابی کمیته های اخلاق در پژوهش" بر روی کارگروه/کمیته های اخلاق در پژوهش کشور اجرا شد. چک لیست به فارسی ترجمه شد. براساس نظر متخصصین اخلاق در پژوهش و بر مبنای دستورالعمل مصوب نحوه ی تشکیل و عملکرد کارگروه/کمیته های اخلاق مورد بازنگری قرار گرفت. چک لیست الکترونیک، برای اعضای ارشد 269 کارگروه/کمیته اخلاق در پژوهش ارسال شد. داده ها با نرم افزار SPSS مورد آنالیز قرار گرفت؛ میزان پاسخ دهی 83% بود. میانگین نمره ی کلی 25.173 ± 152.11 بود که 69.14% از حداکثر نمره کلی به دست آمد، اما در بخش ارزیابی مداوم (نظارت) و منابع کمیته، کم تر از 50% از نمره میانگین کسب شد. نمرات 138 کارگروه/کمیته اخلاق در محدوده ی عالی و 85 مورد در محدوده خوب قرار گرفت. نتایج نشان داد که میانگین نمرات با میزان سابقه ی فعالیت، تعداد جلسات در ماه، وجود بودجه ی مصوب سالانه، وجود یک برنامه ی مدون مصوب ارتقای کیفیت و دارا بودن کارکنان اداری مشخص ارتباط دارد. تکمیل ابزار خودارزیابی، علاوه بر آگاهی کارگروه وزارتی از نحوه ی عملکرد کارگروه/کمیته ها و توجه فردی هر کارگروه/کمیته به استانداردهای لازم الاجرا، می تواند آگاهی از نقاط قوت و چالش ها را در سطح هر کمیته افزایش دهد. بازنگری در دستورالعمل مصوب نحوه تشکیل و عملکرد کارگروه/کمیته های اخلاق توسط دبیرخانه کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش و تکرار مجدد خودارزیابی در آینده می تواند روند ارتقاء و بهبود عملکرد کمیته های اخلاق را تسهیل نماید.