تاثیر آموزش نقشه مفهومی مبتنی بر تحلیل فرآیند شبکه ای (ANP) و سخنرانی بر مهارت های یادگیری دانش آموزان

به تناسب گسترش مهارت های گوناگون در زندگی، یادگیری و آموزش هر جامعه ای نیاز به ارتقاء کمی و کیفی دارد. در شرایط کنونی گسترش سریع تکنولوژی باعث تغییر در چگونگی یادگیری شده است و جهت افزایش یادگیری، کسب دانش و اطلاعات و مهارت های مرتبط با آن، از روش های مختلف تدریس و آموزش استفاده می شود که بر دانش افراد تاثیرگذار است و سبب ارتقاء آن می گردد؛ از جمله این روش ها استفاده از نقشه های مفهومی استاندارد است. در پژوهش حاضر، استفاده از روش آموزش نقشه مفهومی تدوین شده با روش تحلیل فرآیند شبکه ای و روش سخنرانی بر مهارت های یادگیری دانش آموزان در مبحث ساختار اتم شیمی مورد بررسی قرار گرفته است.

مطالعه حاضر از نوع ترکیبی (اکتشافی- تبیینی) است و در دو گام انجام شد. گام اول، با روش تحقیق کیفی از نوع دلفی انجام شد. جامعه آماری شامل صاحب نظران، اساتید و متخصصین آموزش شیمی در 1400-1399 بود که با روش نمونه گیری هدفمند تعداد 30 نفر انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده عبارتند از: مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته و پرسش نامه مقایسات زوجی محقق ساخته. داده ها با روش تحلیل فرآیند شبکه ای (که از روش های تصمیم گیری چند معیاره است) و با نرم افزار سوپر دسیژن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در گام دوم، روش تحقیق کمی از نوع شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری با دو گروه (یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل) استفاده شده است. جامعه آماری کلیه دانش آموزان پایه دهم دوره دوم متوسطه در سال تحصیلی 1401-1400 است.30 نفر با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به 2 گروه 15 نفری تقسیم شدند. گروه آزمایش با استفاده از نقشه های مفهومی تدوین شده براساس ANP و گروه کنترل، به روش سخنرانی آموزش دیدند. ابزار گردآوری داده پرسش نامه مهارت های یادگیری است و برای سنجش روایی ابزار از نظرات اساتید، صاحب نظران استفاده شد. پایایی ابزار پژوهش 96/0 به دست آمد. در تحلیل داده از آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر و نرم افزار  SPSS24استفاده شد.

یافته های گام اول نشان داد، به ترتیب لایه های ریاضی با میانگین وزنی 652/0 ، فیزیک 235/0و شیمی 113/0 بیشترین تاثیر را به خود اختصاص دادند و در لایه فیزیک بیشترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم ماده 381/0و کمترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم حرکت الکترون در مدارهای معین (بور) 011/0 است. در لایه ریاضی بیشترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم اعداد اصلی و چهار عمل اصلی آن 291/0 و کمترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم امواج سینوسی و مفهوم موج 014/0است. در لایه شیمی بیشترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم ذرات زیر اتمی 407/0 و کمترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم کاربرد آرایش الکترونی 010/0 است. براساس این مدل کسب شده اثربخشی آن مطالعه شد و نتایج تحلیل آماری در گام دوم، برای فرضیه ها در سطح معنی داری (05/0)، حاکی از تاثیر معنی دار استفاده از روش نقشه مفهومی و روش سخنرانی بر مهارت های یادگیری دانش آموزان است. همچنین نتایج نشان داد که آموزش با روش نقشه مفهومی تاثیر بیشتری بر مهارت های یادگیری دارد. این اثرات در پیگیری نیز پایدارتر است.

با توجه به میزان تاثیر بیشتر آموزش با روش نقشه مفهومی استاندارد و اهمیت پیش نیازها و مفاهیم و با توجه به اولویت رتبه آن ها می توان اقدام به تدوین نقشه مفهومی مبحث ساختار اتم شیمی کرد. همچنین می توان با استفاده از روش تحلیل فرآیند شبکه ای به رتبه بندی مفاهیم آموزشی پرداخت و از آن در تدریس و آموزش بهره جست. نتایج پژوهش نشان از تاثیر بیشتر نقشه مفهومی تدوین شده براساس نظر صاحب نظران بر مهارت های یادگیری مبحث ساختار اتم شیمی دانش آموزان به نسبت روش معمول (سخنرانی) است و این یادگیری در پیگیری هم حفظ شده است. با توجه به نتایج پژوهش نقشه مفهومی استاندارد به عنوان ابزار و رویکرد مناسب برای رسیدن به یادگیری می تواند مورد توجه قرار گیرد.