طراحی و اعتباریابی روش آموزش شناختی در معماری مبتنی برالگوهای یادگیری مساله محور، نقشه ذهنی و وسعت بخشی به تفکر

یکی از رویکردهای مهم در آموزش، نظریه شناختی است. با وجود کاربرد فراوان رویکرد شناختی در آموزش طراحی، هنوز چالش هایی وجود دارد. رویکرد شناختی، به مطالعه علمی فرآیندهای ذهنی مانند تفکر ، درک، حل مساله و استدلال می پردازد. شیوه آموزش در رویکرد شناختی، به راهبردهای شناختی مرتبط است. راهبردهای شناختی، فرآیندهایی است که به کمک آن ها یادگیری، یادآوری و تفکر صورت می پذیرد. از این رو، شناخت و راهبردهای شناختی نقش بسیار مهمی در فرآیند آموزش و یادگیری دارند. الگوها و راهبردهای شناختی مختلفی در آموزش مورد استفاده قرار می گیرند. پژوهش حاضر، به سه الگوی یادگیری نقشه ذهنی، حل مساله و وسعت بخشی به تفکر پرداخته است. هدف این پژوهش، طراحی و اعتباریابی روش آموزش شناختی در معماری مبتنی بر الگوهای یادگیری مساله محور، نقشه ذهنی و وسعت بخشی به تفکر و تاثیر آن بر ایده پردازی دانشجویان معماری بود.

پژوهش حاضر، از نوع آمیخته (کیفی و کمی) و از نظر زمانی، جزو مطالعات مقطعی است. شیوه گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر، به روش کتابخانه ای و میدانی بود. در این مطالعه، آموزش الگوی شناختی متغیر مستقل و ایده پردازی دانشجویان به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. ابتدا، منابع مختلف بررسی و با استفاده از روش تحلیل محتوا، مولفه های الگوی آموزشی شناختی مشخص شد. سپس، با استفاده از روش دلفی و نظر داوران، مولفه ها مورد تایید نهایی قرار گرفتند. در مرحله اعتبار یابی بیرونی از روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه استفاده شد. جامعه آماری، شامل اساتید گروه معماری و تکنولوژی آموزشی (در بخش کیفی) و دانشجویان معماری دانشگاه آزاد واحد همدان (در بخش کمی) بودند. روش نمونه گیری در این پژوهش، به صورت در دسترس بود. در گروه اساتید، 12 نفر جهت اعتبار درونی الگو با روش در دسترس انتخاب شدند. 50 نفر از دانشجویان معماری درس طراحی3، به عنوان نمونه در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. بر این اساس، به طور تصادفی 25 نفر در گروه آزمایش و 25 نفر، در گروه گواه قرار گرفتند. الگوی آموزش شناختی به مدت 10 هفته و در هر هفته یک جلسه آموزشی 90 دقیقه ای برای گروه آزمایش ارائه شده است. تحلیل داده ها، با استفاده از نرم افزار Spss نسخه 22 انجام گرفت.

نتایج، در تدوین الگوی آموزش شناختی ترکیبی نشان داد که این الگو، شامل 7 مقوله و 57 مولفه بود. اعتبار درونی الگو با روش دلفی بررسی شد که 11 مولفه حذف شد و ضریب هماهنگی کندال براساس نظر 12 داور برای مولفه های الگو 82/0 به دست آمد که در سطح 01/0 معنادار بود. در زمینه اعتبار بیرونی نیز، نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد آموزش مبتنی بر الگوی تدوین شده بر ایده پردازی دانشجویان اثر معناداری دارد.

الگوی آموزشی شناختی مبتنی بر راهبردهای حل مساله، نقشه ذهنی و تفکر سطح بالا در مقطع کارشناسی رشته معماری از 3 محور، 7 مقوله و 46 مولفه تشکیل شده است. سه محور اصلی یا همان اهداف آموزشی شامل محتوا، شیوه تدریس و ارزشیابی بود. محور محتوا، شامل سه مقوله (راهبردهای مبتنی بر دانش قبلی، مبتنی بر حل مساله و مبتنی بر تفکر سطح بالا) بود. محور شیوه تدریس یا یادگیری شامل دو مقوله (تعاملی و فردی) و محور ارزشیابی نیز شامل دو مقوله (فرآیند محور و نتیجه محور) بود. اعتبار درونی و بیرونی الگو مورد بررسی قرار گرفت و نتایج، اعتبار آن را مورد تایید قرار دادند. براین اساس، می توان پیشنهاد داد که الگوی حاضر در آموزش دروس طراحی معماری مورد استفاده قرار گیرد.