واکاوی ویژگی های ترکیب کننده های فضایی در حوض خانه خانه های تاریخی اصفهان (دوره های صفوی و قاجار)

در معماری مناطق کویری ایران، آب عنصر حیات و ادامه زندگی بوده است؛ لذا ترفندهای خاصی در آفرینش عناصر معماری به کار گرفته اند تا موجبات آسایش و راحتی زندگی ساکنین را فراهم آورند. یکی از مواردی که در خانه های شهر اصفهان با استفاده از عنصر آب، شکل گرفته حوض خانه می باشد. تاکنون پژوهش های بسیاری در مورد خانه های تاریخی اصفهان انجام شده، ولی فضای حوض خانه چندان مورد توجه قرار نگرفته است. این پژوهش با هدف بررسی کیفیت ویژگی های ترکیب کننده های فضایی حوض خانه در خانه های تاریخی اصفهان انجام شده است. پژوهش حاضر در راستای این هدف به دنبال پاسخ گویی به این سوالات می باشد؛ ترکیب کننده های فضایی در حوض خانه خانه های تاریخی اصفهان چه ویژگی هایی دارند؟ و چگونه ایفای نقش می کنند؟ روش تحقیق این پژوهش کیفی با هدف کاربردی و با رویکرد توصیفی- تاریخی به واکاوی ویژگی های ترکیب کننده های فضایی حوض خانه در خانه های تاریخی اصفهان دوره های صفوی و قاجار می پردازد. با توجه به مواردی همچون تخریب خانه های تاریخی، خالی از سکنه بودن، تغییرکاربری دادن خانه ها به هتل، موزه و سایر موارد، عدم وجود اسناد و نقشه برخی از خانه های تاریخی، 20 خانه تاریخی دارای حوض خانه در شهر اصفهان مربوط به دوره های ذکر شده شناسایی و بررسی گردید. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که حوض خانه ها به وسیله درها، پنجره ها و ستون ها با سایر فضاهای خانه در ارتباط هستند. در حوض خانه ها با استفاده از ویژگی های ترکیب کننده های فضایی؛ همچون بسط نوری و چشم اندازی و بسط فضایی افقی و عمودی، مکان منعطفی شکل گرفته است. حوض خانه ها از نظر همجواری به پنج گروه تقسیم شده اند؛ گروهی از حوض خانه ها فاقد همجواری هستند. گروهی از آنها به صورت یک رو، گروه دیگر به صورت دورو، گروه چهارم با سه فضا و گروه آخر با چهار فضا در ارتباط هستند. 12 عدد از حوض خانه های مورد پژوهش دارای صفه و بقیه صفه ندارند. در پژوهش حاضر حوض خانه ها دارای نورگیر سقفی یا دیواری و در برخی از آنها نورگیر به هر دو صورت سقفی و دیواری وجود دارد. در نه عدد از حوض خانه های مورد پژوهش، غلام گردش موجود است. گروهی از حوض خانه ها بسط نوری و چشم اندازی به سمت خارج و بقیه بسط نوری و چشم اندازی به سمت داخل دارند.