رهیافت آینده نگری جامع: عصری جدید برای متخصصان آینده نگری

در این مقاله از شکل گیری مرحله نوینی در پیشرفت مطالعات آینده نگری و آینده اندیشی کاربردی سخن به میان آمده است. در واقع، در اینجا برآنیم تا نحوه حرکت از روش های آینده-پژوهی و سناریوها را در سال های گذشته به سوی مرحله ساخت اجتماعی و اخیرا رهیافت دیگری تحت عنوان آینده نگری جامع به تصویر درآوریم. در دهه 1970 میلادی، آینده پژوهی به عنوان نوعی روش شناسی «برش مقطعی» محسوب می گردید. اما از آن زمان به بعد شاهد نزول آینده پژوهی و ظهور سناریوسازی و برنامه-ریزی سناریویی بوده ایم. روش های مذکور به شکل گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته و با اقبال افکار عمومی مواجه گردید. آینده پژوهی و طراحی سناریوها عمدتا بر جهان بیرونی تمرکز نمودند. از طرف دیگر، مطالعات آینده نگری انتقادی مقولاتی را بررسی نموده که احتمالا می توان آنها را «ورودی های اجتماعی» نام گذاشت. به تعبیر روشن تر، این گونه مطالعات، بسیاری از اشکال بیرونی جامعه (از قبیل جمعیت ها، فن آوری ها، زیر ساختارها و نظایر این ها) را در نظر گرفته و مبتنی بر عوامل اجتماعی مؤثر همانند جهان بینی ها، پارادایم ها و ارزش ها هستند(اسلاتر، 2004: فصل 7). اگر چه آینده شناسان به هیچ وجه این عوامل اجتماعی مؤثر را نادیده نگرفته اند، اما آنها را موضوعاتی مساله مند دانسته اند. از این رو برای تلفیق و ترکیب آنها در تحقیقات مربوط به آینده نگری، روش هایی مورد نیاز است. شاید مدعای محوری مطالعات آینده نگری انتقادی این باشد که فقط در چارچوب این مبانی مشترک نمادین می توان سرچشمه دروغ های کنونی و همچنین هسته بسیاری از آینده های بدیل احتمالی را پیدا نمود. از آنجا که تصور رایج عموما این بوده که آینده های بدیل، مفهوم هدایت بخش و کلیدی در کار آینده نگری است، لذا تعیین سر منشا این آینده های بدیل، با طرقی که جوامع گوناگون به کار برده اند یک گام رو به جلوی بسیار سرنوشت ساز محسوب می گردد.