انسجام قرآن: رهیافت «فراهی - اصلاحی» در تفسیر

چکیده: روش تفسیر قرآن در دوره معاصر با روش های سنتی تفسی در سده های پیشین تفاوت هایی آشکار دارد. از جمله وجوه تمایز آنها، رهیافتی نوین در تفسیر آیات و سوره های قرآن که نظریه انسجام در قرآن نام گرفته است؛ بدین معنا که میان آیات و سوره های قرآن یکپارچگی و وحدت محتوایی و مضمونی وجود دارد. هر چند نظیر این دیدگاه در برخی تفاسیر سنتی ذیل عنوان تناسب آیات و سوره های قرآن قابل ردیابی است. ولی تلقی مفسران پیشین از این موضوع اساسا متفاوت بوده و بدین سبب در گذشته هیچ گاه به منزله یکی از اصول و مبانی در تفسیر قرآن بدان توجه نشده است.
در مقاله حاضر نخست با مروری اجمالی بر تاریخچه این موضوع، جایگاه این نظریه در سنت تفسیری اسلامی و تفاوت تلقی سنتی و نوین از آن تبیین شده است و آنگاه با معرفی و تحلیل آرای تفسیری حمید الدین فراهی و امین احسن اصلاحی از مفسران و اندیشمندان دوره معاصر از شبه قاره هند، رهیافت ایشان به مثابه روشی تازه در تفسیر قرآن شناسایی شده است.
در این مقاله نشان داده شده است که این دو، یکپارچگی و انسجام سوره های قرآن را اصل اولیه در تفسیر قرآن تلقی کرده اند و در نتیجه دیدگاه تفسیری نظام یافته تر و جامعه نگرتری نسبت به دیگران عرضه کرده اند.