خاتمیت و عقل در آثار شهید مطهری

استاد مطهری فیلسوف و متکلمی آگاه به زمان بود که با احساس مسئولیت الهی، هر جا نیاز بود سؤالی پاسخ داده شود و حقیقتی از حقایق دین تبیین گردد، با سلاح تفکر و اندیشه پای در میدان می نهاد و به حق، با سرفرازی از آن بیرون می آمد. یکی از مباحثی که به عنوان یک موضوع جدید کلامی در زمان حیات ایشان مورد تحلیل قرار گرفت، بحث «خاتمیت و جاودانگی دین اسلام» بود. این بحث در واقع، پاسخی است در مقابل این سؤال، که با تغییر شرایط و مقتضیات زمان، چگونه می توان به اعتقاد و عمل به قوانین ثابت اسلام در طول ادوار و زمان های کاملا متفاوت، دعوت کرد؟ اسلام چه ویژگی هایی دارد که شریعت خاتم تلقی می گردد و چه تفاوتی بین ختم نبوت وجود دارد؟ تغییر چهره زندگی بشر به دلیل اختراع ماشین و گسترش این تحولات به تمام شئون فردی و اجتماعی انسان، نزد عده ای به منزله نیاز به تغییر یا بی اعتنایی به دین تلقی می گردد. اما استاد مطهری در تبیین خاتمیت، با عنایت به تمایز نیازهای ثابت و متغیر بشر، اساس جاودانگی اسلام را بر تطابق تام اسلام با فطرت انسان و امور ذیل می داند: توانایی انسان در دریافت و حفظ برنامه کلی حیات، حجیت داشتن عقل در کشف و درک مصالح و مفاسد؛ و به رسمیت شناختن اجتهاد به منزله موتور محرک اسلام که امکان تطبیق شرایط جدید را با اصول کلی فراهم می سازد. در این مقاله، تلاش شده است این خطوط مورد بررسی قرار گیرد.