دیرینه شناسی اسطوره ی ضحاک

در پشت روایات، اساطیر و حماسه ها واقعیاتی نهفته است که کشف آنها دشوار و مستلزم بررسی و پژوهش و نیز دستیابی به اسناد و یافته های باستان شناسی است. در این مقاله با اعتقاد به این موضوع، اسطوره یا حماسه ضحاک بازسازی شده است. در ابتدا سیمای اژی دهاک در اوستا و متون پهلوی ساسانی بررسی شده و سپس هدف فردوسی از سرایش داستان ضحاک بیان شده است. بررسی سیمای ضحاک مار دوش و اعمال او در شاهنامه و متون اسلامی بخش دیگری از این نوشتار را تشکیل می دهد.
ارائه ی صحنه هایی از ماردوشان در یافته های باستان شناسی و مطالعه تطبیقی آنها با متون زرتشتی و اسلامی هدف عمده ی این پژوهش را تشکیل می دهد. در این ارتباط چند تصویر ارزیابی گردیده که قدمت کهن ترین آنها به نیمه ی دوم هزاره ی سوم قبل از میلاد و نوترین آنها به دوره ی اشکانی می رسد. این اسناد که از بین النهرین و شوش بدست آمده اند تحت تاثیر عقاید، باورها، و هنر اقوام کهن بین النهرین و ایلام قرار داشته و به دست آنها پرداخته شده اند.
در پایان، اشکال و اسناد فوق با متون اساطیری و روایی ایرانی مورد تطبیق قرار گرفتند که نتایج زیر حاصل آن است:1-ضحاک احتمالا یک شخصیت تاریخی بوده است.
2-ضحاک درمنطقه بین النهرین یا ایلام باستان سکونت داشته و آریایی نژاد نبوده است.
3-بر اساس نقشمایه های بدست آمده از حفریات باستان شناسی و تطبیق آنها با متون، شخصیت مذکور قبل از تشکیل حکومتهای ماد و هخامنشی می زیسته است.
4-اژی دهاک اوستا و ضحاک شاهنامه، شخصیت واحدی می باشند اما دگردیسی های زمان، تفاوت هایی در آن دو بوجود آورده است.