مقایسه بحث تمایز وجود و ماهیت از منظر ابن سینا و سهروردی

در تاریخ فلسفه اسلامی فارابی و ابن سینا را مبدع بحث تمایز وجود از ماهیت دانسته اند. در فلسفه این دو فیلسوف تمایز وجود و ماهیت به عنوان مبنایی در اثبات واجب که غایت فلسفه اولی است به کار می رود. از نظر ابن سینا این تمایز به لحاظ اثباتی مبتنی بر تمایز امکان بالذات و وجوب بالغیر و آن نیز مبتنی بر تقسیم موجود به واجب الوجود و ممکن الوجود است و بنابراین در واجب الوجود چنین تمایزی یافت نمی شود. از همین جاست که بحث عروض وجود بر ماهیت در ممکنات طرح می شود. شیخ با پیش بینی آنچه بعدها منتقدینش از جمله ابن رشد طرح کرده اند گاه این عروض را به لحاظ مفهومی در مقابل ذاتی در باب ایساغوجی دانسته است و گاه نیز رابطه وجود و ماهیت را از سنخ اضافه دانسته است. اما شیخ به لحاظ مصداقی (در خارج) وجود و ماهیت را متحد با هم دانسته است. تمایز وجود و ماهیت در حکمت اشراق مرتبط با تمایز واجب و ممکن و موثر در اثبات واجب تعالی طرح نشده است. سهروردی به تصریح خود مشائیان را قائل به تمایز خارجی وجود و ماهیت دانسته و به آنها بدین دلیل اعتراض کرده است ولی آنچه از وجود مورد نظر اوست برخلاف آنچه مدنظر حکمای مشاء است مفهوم وجود است نه حقیقت وجود.