بررسی فون عقربهای منطقه تایباد و وضعیت عقرب گزیدگی در محیط های نظامی آن

عقرب گزیدگی از مشکلات بهداشتی بویژه در مناطق جنوب کشور ما به حساب می آید و سالانه موارد زیادی از عقرب گزیدگی در نیروهای نظامی مستقر در مقرها و پادگان های دور از شهرها و بویژه در مناطق مرزی گزارش می شود. با توجه به اینکه گزارشات شفاهی و کتبی از افزایش موارد عقرب گزیدگی در سربازان مستقر در پادگانهای شهرستان تایباد واقع در نواحی مرزی شرق کشور وجود داشت و از سوی دیگر اطلاع دقیقی از گونه های عقرب های این منطقه در دست نبود، لذا این مطالعه در جهت شناسایی و تعیین گونه عقرب های شهرستان تایباد انجام گرفت. علاوه بر این کسب اطلاعات نسبی از وضعیت عقرب گزیدگی نیروهای نظامی نیز در چند منطقه نظامی این شهرستان بعنوان یک هدف جانبی در نظر گرفته شد.
تحقیق حاضر یک نوع مطالعه توصیفی مقطعی و از لحاظ علوم بیولوژی یک نوع مطالعه فونستیک می باشد که در سال 80-1379 در شهرستان تایباد به انجام رسیده است. برای صید عقرب ها در محیط های و پادگان های موجود در شهرستان تایباد در هنگام روز از روش جستجو و صید مستقیم آنها در پناهگاه ها و مکانهای احتمالی اختفای عقرب ها استفاده شد. برای این منظور با استفاده از انبر دسته بلند، وسایل مستعمل و زباله های موجود در محوطه های نظامی و همچنین انبارهای مواد غذایی و مهمات مورد بازبینی قرار گرفت. در موقع شب هم برای صید از نور فرابنفش استفاده شد. صید عقرب های حفار و نیمه حفار نیز در خارج از شهرها و در دشت ها و با یافتن لانه های فعال آنها انجام گرفت. برای کسب اطلاع نسبی از وضعیت عقرب گزیدگی در سربازان حاضر در مناطق نظامی نیز در زمینه سوابق عقرب گزیدگی، مشاهده یا مواجه با عقرب و غیره، از 123 سرباز حاضر در دو منطقه نظامی تایباد سئوال شد. پرونده های سربازان عقرب گزیده نیز در مرکز بهداشتی درمانی نظامی مستقر در شهر تایباد مورد بازبینی قرار گرفت.
در این مطالعه 4 گونه عقرب که همگی از خانواده بوتیده (Buthidae) بودند، از شهرستان تایباد صید گردید. سه گونه از عقرب ها شامل الیویروس کوکازیکوس ((Olivierus caucasicus، مزوبوتوس اپئوس (Mesobuthus eupeus)، ارتوکایروس اسکروبیکولزوس ((Orthochirus scrobiculosus در محیط های نظامی صید گردید و ادنتوبوتوس دوریه(Odontobutus doriae) فقط در محیط دشت و در خط مرزی تایباد با تربت حیدریه یافت شد. موارد ثبت شده عقرب گزیدگی در سربازان مستقر در منطقه تایباد 100 مورد در سال و بدون تلفات جانی بوده است. شیوع عقرب گزیدگی در محیط های نظامی تایباد 8/17% و ترس از عقرب 15% برآورد گردید.
وجود سه گونه عقرب O.caucasicus، M.eupeus، O.scrobiculosus در شهرستان تایباد قطعی است. همچنین با توجه به اینکه 3 گونه عقرب صید شده در محیط های نظامی، جزء عقربهای خطرناک ایران محسوب نمی شوند، بنابراین به نظر می رسد علی رغم افزایش مواجه و موارد عقرب گزیدگی در سربازان مستقر در منطقه تایباد، مشکل خاصی از این نظر آنها را تهدید نمی کند و در حال حاضر عقرب گزیدگی مشکل حادی برای نظامیان حاضر در منطقه به حساب نمی آید.