فرهنگ نامه اخلاق

در ادبیات اخلاقی اسلام، توکل به معنای انقطاع و سلب اعتماد انسان از اسباب ظاهری و توجه و اعتماد بر حق تعالی به عنوان مسبب الاسباب در تمام امور زندگی است.1 همانطور که یک درخت از سه قسمت ریشه، تنه و برگ و بار تشکیل شده برای توکل نیز می توان سه ساحت شناختی، نفسانی و رفتاری در نظر گرفت. توکل در نظام شناختی و عقیدتی اسلام مبتنی بر این اعتقاد است که در مجموعه نظام هستی تنها موجود مؤثر مستقل خداوند سبحان است. آنگاه که اعتقاد مزبور در جان انسان نقش می بندد و فضای دل را عطر و بوی اتصال به یار و انقطاع از اغیار فرا می گیرد، توکل از ساحت علمی به ساحت نفسانی وجود انسان راه پیدا می کند و زمانی که این اندیشه درونی از ساحل شناخت عقلی و باور قلبی فاصله می گیرد و در مواجهه با امواج بلند و پرتلاطم زندگی، ظهور و بروز پیدا می کند توکل در ساحت رفتار نیز جلوه گر می شود و علامت حصول آن، این است که انسان از کمی و زیادی و بود و نبود اسباب ظاهری دچار اضطراب و بی قراری نمی شود و آرامش از کف نمی دهد. توکل به معنای صحیح کلمه از جواهر و درر آموزه های اخلاقی اسلام است که نقشی بی بدیل در آفرینش شخصیت اخلاقی مسلمان حقیقی بر عهده دارد.