برآورد میزان تخریب کمی و کیفی مراتع ناحیه ایران-تورانی از طریق سنجش و شاخص پیشنهادی

تخریب مراتع از نظر کاهش سطوح و همچنین کاهش توان تولید از جمله مسائل مبتلابه منابع طبیعی کشور می باشد. گستره این پدیده به حدیست که در اغلب گزارشهای کارشناسی و مطالعات مختلف مرتبط با منابع طبیعی به آن اشاره شده است. آنچه تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته ارائه بیان کمی موضوع و شاخصی برای سنجش و پایش روند تخریب می باشد. در این تحقیق به منظور ارائه شاخصی برای این پدیده و نظارت برآن نسبت به اندازه گیری های کمی و کیفی اقدام شد. در 101 منطقه نمونه در سطح 9 استان کشور شامل استانهای اردبیل، گیلان (جنوب شرق استان)، همدان، کرمانشاه، تهران، مرکزی، خوزستان، اصفهان و یزد، با استفاده از نقشه های توپوگرافی مربوط به دو مقطع زمانی(1335-1334 و 1375-1374) پدیده های اراضی زراعی، اراضی جنگلی، باغها و بیشه های دست کاشت، اراضی صخرهای و پرشیب، سطوح آزاد آبها، اراضی مرطوب و شورهزار، تپه های شنی، نقاط شهری و روستاها و اراضی مرتعی مورد مقایسه قرار گرفت و سطوح از دست رفته مشخص گردید. تغییرات تولید علوفه مرتعی در مراتعی که تغییرکاربری نداشتند، از طریق اندازه گیری تولید علوفه در مناطق مرجع (قرقها یا مناطق محصور) و مناطق نمونه تعیین و میزان کاهش بازدهی علوفه مراتع به عنوان شاخص تخریب مشخص شد. این شاخص برای نواحی مختلف رویشی شامل نیمه بیابانی، استپی، نیمه استپی، جنگلهای خشک، کوه های مرتفع که براساس تقسیمات نواحی رویشی به روش هانری پابو به عنوان ناحیه آب و هوایی ایران- تورانی معرفی شده است، بدست آمد. نتایج بدست آمده نشان داد که کمترین تخریب در ناحیه نیمه بیابانی با شاخص تخریب 4/28% و بیشترین آن در ناحیه کوه های مرتفع با شاخص تخریب 5/60٪ به وقوع پیوسته است. میانگین اعداد بدست آمده برای مراتع کل ناحیه رویشی ایران- تورانی نشان دهنده شاخص تخریب 4/49٪ است. بدین معنی که مراتع این ناحیه رویشی در حدود نصف توان تولیدی خود را در مقایسه با توان بالقوه خود از دست داده اند. همچنین مشخص شد که طی مدت 40 سال از (1335 تا 1375) حدود 1/9٪ سطوح اراضی مرتعی به سایر کاربری ها تبدیل شده است.