بازنمایی گفتمان1 در داستان و روزنامه

اصطلاح گفتمان چندصدایی نظریه ای که با نام میخائیل باختین، فیلسوف و زبان شناس روس گره خورده است- برای خواننده ایرانی اصطلاح ناآشنایی نیست. با این حال، دلالت های آن در حوزه های مختلف، اعم از فلسفه، زبان، ادبیات و فرهنگ برای او چندان آشکار نیست. این مقاله با رویکرد زبان شناختی، این نظریه را از پیامدهای استفاده از شیوه بازنمایی گفتمان غیرمستقیم آزاد تلقی می کند که خود، یکی از چند شیوه ارائه گفتار و اندیشه شخصیت های داستانی است که در نگاهی طیفی به موضوع، بین دو شیوه موسوم به نقل قول غیرمستقیم و مستقیم قابل بحث است. در بازنمایی گفتار (و نوشتار) و اندیشه شخصیت ها، امکان به کارگیری شیوه های دیگری به جز این سه شیوه، در اختیار نویسنده ها هست. چنین امکان هایی، موضوع مطالعه انگاره های (مدل های) مختلف بازنمایی گفتمان را تشکیل می دهد. این مقاله با نظر به انگاره سمینو و شرت2 (2004م.) که بر انگاره شرت و لیچ3 (1981م.) استوار است، به معرفی پنج شیوه بازنمایی می پردازد و بدون امتیاز قائل شدن بر یکی در مقابل دیگری، هر کدام را مقوله ای در طول یک پیوستار تعریف می کند؛ در یک سمت این پیوستار، صدای محض راوی شنیده و گفتمان از زاویه دید او بازنمایی می شود و در سمت دیگر آن، صدای محض شخصیت به صورت نمایشی ارائه می شود و بازنمایی گفتمان از زاویه دید او صورت می گیرد. مقوله غیرمستقیم آزاد شیوه ای است که گفتمان از طریق آن همزمان از زاویه دید راوی و شخصیت بازنمایی می شود؛ ازاین رو، همزمان دو یا چند صدا شنیده می شود. مقوله های یادشده، در سه تراز گفتمانی گفتار، نوشتار و اندیشه به ترتیبی که ذکر شد، براساس ملاک های نحوی (صوری) و نیز ملاک های معناشناختی و منظورشناختی4 (نقشی) تعریف می شوند.
داده های این بررسی از ده داستان بلند، ده داستان کوتاه و ده گزارش خبری روزنامه، با حجم برابر و گزینش تصادفی فراهم آمده است. چنین گزینشی ضمن امکان دادن به مطالعه شیوه های یادشده در گفتمان ادبی (داستان)، بررسی مقابله ای آن را با یک گفتمان رسانه ای (گزارش روزنامه) نیز ممکن ساخته است.