گفت و گوی تمدن ها و ارتباطات بین المللی بررسی زمینه های عینی و ذهنی در سه دهه پایانی سده بیستم

این مقاله به بررسی تحولات ذهنی و عینی پدید آمده در عرصه گفتارهای جاری در عرصه بین المللی می پردازد و می کوشد که نسبت میان نظم های گفتاری را در عرصه های فکری و فرهنگی با ارتباطات نشان دهد. مدعای اصلی این است که اگر جهان به سوی «گفت و گو» رو آورده و ایده گفت و گوی تمدن ها مورد اقبال قرار گرفته است، پیدایی این رویکرد، خود، مسبوق به وقوع دگرگونی هایی در عالم ذهن و عین است.
برای نیل به این مهم سعی شده است که در بعد ذهنی، اندیشه فیلسوفان و متفکران برجسته گفت وگو یعنی گادامر، باختین، هابرماس، و اجتماع گرایانی همچون مک اینتایر و رولز مورد بررسی قرار گیرد و سهم اندیشه هر یک در پیشبرد و توسعه مفهوم گفت و گو نشان داده شود.
در بعد عینی، گفتارهای تولید شده در سه دهه پایانی سده بیستم در یونسکو با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی، واکاوی و نشان داده می شود که در دهه 1970 که دوره اول این پژوهش را تشکیل می دهد، گفتمان «توسعه و پیشرفت» گفتمان غالب است. توسعه عادلانه و توام با جنبه های انسانی گفتمان و محوریت داشتن دولت ملت ها و واحدهای ملی در بازی های بین المللی از مشخصه های دوره اول به شمار می رود.
در دهه 1980 یا دوره ای که تاریخ نگاران آن را دوره دومین جنگ سرد جهانی نامیده اند، یک چرخش پارادایمی از توسعه به گفت وگو روی می دهد، که شباهت های زیادی با روایت های هابرماس از گفت وگو دارد. از جمله ویژگی های این دوره می تون به فاصله گیری از دوگانه سازی های دوران جنگ سرد و گفتمان توسعه، خوش بینی نسبت به ظهور یک جامعه جهانی صلح آمیز و توام با گفت وگو، تکیه بیش تر بر افراد و مردمان در کنار کشورها و دولت ملت ها و تکیه قابل توجه به وجوه فرهنگی توسعه در مقابل رجوه صرفا اقتصادی نام برد.
بالاخره در دهه 1990 که زوال دوران دوقطبی است، با تکثریافتن بازیگران فرهنگی و رواج الگوهای جمع گرایانه، گفت وگوی میان ملت ها و فرهنگ های متکثر مجال مطرح شدن یافت. در این دوره اگرچه همچنان گفت وگو شاکله ارتباط اجتماعی بوده است اما این گفت وگو از مبانی لیبرالی فاصله گرفته و به مبانی نظری تازه ای متکی شده است که می توان آن ها را به نظریه های «اجتماع گرایان» نزدیک دید.
مطالعه تحول ساختارهای گفتمانی در این پژوهش نشان می دهد که گفتارهای جاری در عرصه بین الملل طی سه دهه پایانی سده بیستم، با تاثیرپذیرفتن از فن آوری های نوین ارتباطی از صورت بندی های فردگرایانه به سوی صورت بندی های جمع گرایانه و از تکیه بر سطح دولت ملت ها به سوی سطوح فراتر و فروتر از دولت ملت یعنی نهادهای مدنی و بین المللی (سطوح تمدنی و فرهنگی) تحول یافته و همین تحول امکان طرح و تقویت نظری ایده «گفت وگوی تمدن ها» را فراهم کرده است.