بررسی اثر تنش شوری بر جوانه زنی و رشد گیاهچه برخی از ژنوتیپ ها و ارقام برنج (Oryza sativa L.) ایرانی

به منظور مطالعه و ارزیابی فیزیولوژیکی اثرات مقادیر مختلف تنش شوری، دو آزمایش جداگانه در شرایط هیدروپونیک (آبکشت) در مرحله جوانه زنی و گیاهچه ای گیاه برنج (Oryza sativa L.) در محل گلخانه مؤسسه تحقیقات برنج کشور در آمل به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1385 انجام گرفت. در این آزمایش، شانزده ژنوتیپ و ارقام برنج شامل: اهلمی طارم، شفق، غریب، طارم زوارک، خزر، موسی طارم، قشنگه، PSBR-C88، هیبرید بهار یک، نعمت A، PSBR-C84، حسن سرایی، عنبربو، گرده و تایچونگ در 4 سطح شوری (شاهد، 4، 8 و 12 دسی زیمنس بر متر) مورد بررسی قرار گرفتند. در مرحله جوانه زنی پارامترهای درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه و وزن خشک کل گیاهچه اندازه گیری شدند. در مرحله گیاهچه ای نیز طول ریشه و ساقه، ارتفاع گیاچه، سطح برگ، وزن خشک ریشه و اندام هوایی، غلظت یونNa+ و K+ و نسبتK+/Na+ در ریشه و ساقه و بیوماس کل تعیین گردیدند. تجزیه واریانس نشان داد که اثر شوری، رقم و اثر متقابل شوری و رقم بر کلیه پارامترهای اندازه گیری شده در سطح احتمال 1 درصد معنی دار بودند. نتایج حاصل در مرحله جوانه زنی نشان داد که کلیه صفت ها در پاسخ به تنش شوری، اختلاف معنی داری داشت. در مرحله گیاهچه ای به جز غلظت یون Na+ و نسبت K+/Na+ در ریشه و ساقه، بقیه صفات اندازه گیری شده با افزایش شوری کاهش یافتند. مشخص شد که رقم های PSBR-C88 و هیبرید بهار یک در سطوح مختلف شوری به ترتیب با بیشترین و کمترین سرعت رشد به عنوان رقم متحمل و حساس به تنش شوری انتخاب گردیدند. جهت پیش بینی روابط بین بیوماس کل و اجزاء آن، تجزیه علیت، بر مبنای رگرسیون گام به گام استفاده شد. نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات وزن خشک ریشه چه و ساقه چه در مرحله جوانه زنی و صفت های وزن خشک ریشه و اندام هوایی در مرحله گیاهچه ای در تولید بیوماس کل سهیم اند؛ ولی نتایج تجزیه علیت مشخص کرد که فقط دو متغیر وزن خشک ساقه چه و اندام هوایی از اهمیت زیادی برخوردارند. این صفات، اثرات مستقیم زیادی بر بیوماس کل دارند و می توانند در برنامه های اصلاحی برنج مورد استفاده قرار گیرند. تجزیه علیت هم چنین نشان داد که بخش عمده همبستگی وزن خشک ریشه چه در مرحله جوانه زنی و ریشه در مرحله گیاهچه ای با بیوماس کل، مربوط به اثرات غیر مستقیم آن ها از طریق متغیرهای دیگر است.