تولد دوباره (مرگ پیش از مرگ در عرفان و ادب فارسی)

آرامش روحی و روانی، آزادی از آزمندی، و وارستگی از وابستگی، رویای شیرین و دیرینی است که عارفان مسلمان در گفته ها و نوشته های خویش با شور و شوقی تمام آن را برای ما تعبیر و تفسیر کرده اند. آنان برای تحقق این رویای رنگین راه های بسیاری را پیش پای ما گشوده اند، و یکی از مهمترین این راه ها توسل به «مرگ پیش از مرگ» یا «مرگ ارادی» و به تعبیر دیگر، «فناء فی الله» است. در این روش، عارف سالک، پیش از آنکه مرگ طبیعی او در رسد، به خواست خویش از حیات و صفات نکوهیده نفسانی و جسمانی خویش می میرد، و به اخلاق و اوصاف پسندیده روحانی و ربانی زنده می شود؛ یعنی از خود فانی می شود و به خدا باقی می شود. جستجوی مقصود عارفان از «مرگ ارادی»، آثار خجسته این مرگ، منبع الهام عارفان مسلمان در پی ریزی و پیشنهاد چنین طرحی، یافتن ارتباط میان «مرگ پیش از مرگ» در عرفان اسلامی با مفهوم «نیروانا»ی بودایی، و همین طور تبیین «تولد دوباره» که رویه دیگر «مرگ پیش از مرگ» است، مسئله اصلی نگارنده در نگارش این مقاله است.