مبانی اندیشه ی قانون گرایی میرزا یوسف خان مستشارالدوله

اندیشه ی قانون گرایی یکی از مهمترین زمینه های تجدد خواهی در ایران عصر قاجار بوده است. در این میان نقش روشنفکران عصر قاجار در این مساله بسیار حائز اهمیت بوده است. این گروه با اشاعه ی اندیشه ی قانون خواهی زمینه ی تحولات سیاسی و اجتماعی را در عصر قاجار فراهم نمودند. در میان این روشنفکران میرزا یوسف خان مستشارالدوله جایگاه ویژه ای دارد. او با نگارش رساله ی «یک کلمه» گام بلندی را در ایجاد مبانی «حکومت قانون» در ایران برداشت. در مقاله ی حاضر مبانی اندیشه ی میرزا یوسف خان، که در مقدمه ی او بر رساله اش آمده، مورد توجه قرار گرفته است. میرزا یوسف خان با اشاره به اهمیت مساله ی حکومت قانون «ترقی» جامعه را در گسترش این مساله می بیند و در عین این که قانون جدید غربی، «کود»ها، را به عنوان مبنای اصلی تفکر قانون خواهی اش قرار می دهد، به مبانی داخلی آن، یعنی «کتاب شرع» نیز توجه تام دارد و مبانی اندیشه قانون خواهی اش را با توجه به این مبانی داخلی پی ریزی می کند. اندیشه ی قانون گرایی میرزا یوسف خان و مبانی مورد توجه وی، به دلیل آنکه به صرف از قانون غربی توجه نمی کند، متمایز از دیگر نوشته های قانون خواهانه در عصر قاجار است و اهمیت آن در این است که به دنبال ایجاد مبنایی مستحکم برای ایجاد حکومت قانون در ایران عصر قاجار می باشد. میرزا یوسف خان، از دو دیدگاه مبانی حقوق جدید و مبانی حقوق شرع برای ایجاد مبانی یک کلمه ی قانون استفاده کرده بود و از این رو در شناخت اندیشه ی قانون خواهی در عصر قاجار، فهم اندیشه ی میرزا یوسف خان و مهمتر از آن مبانی این تفکر حائز اهمیت است.